Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Zapis mechaniczny: Cykl V" to praca składająca się z jedenastu czarno-białych fotografii sklejonych razem i tworzących jedną całość. Dołączona jest do nich tabela, według której zostały wykonane. Podane są na niej trzy współczynniki: czas naświetlania, odległość i przysłona. Poszczególne zdjęcia przedstawiają ten sam fragment ulicy fotografowany przy zmieniających się według tabeli wartościach. „Fotografia mechaniczna Cykl I i II" to dwie podobne prace składające się z dziesięciu odcinków – fotografii – sklejonych w całość. Na obu ukazany został fragment pejzażu zarejestrowany poruszającą się kamerą. W „Cyklu I" kamera porusza się po płaszczyźnie poziomej, a w „Cyklu II" pionowej.

Wszystkie trzy prace to wyraz zainteresowania autora relacją między człowiekiem, a urządzeniami umożliwiającymi mu mechaniczną rejestrację (kamera, aparat fotograficzny). Artysta realizował je w filmach i film-performance z cyklu zapisów biologiczno-mechanicznych, powstających w ramach Warsztatu Formy Filmowej (1970-1977) i później. Tak jak w realizacjach filmowych, kamera została tutaj „oderwana” od oka, co czyni ją wolną od nawyków i preferencji operatora. Robakowski przekazuje autorstwo maszynie, to ona w znacznym stopniu decyduje, co zostaje zarejestrowane. Obrazy rzeczywistości powstają w sposób niekontrolowany, umożliwiają zbadanie obszarów niedostępnych dla ludzkiej percepcji. Jak pisze Robakowski, urządzenia mechaniczne „stają się narzędziem penetracji tajemnic świata, jeszcze jedną metodą ich odkrywania. To wspaniałe urządzenia, przy pomocy których mogę ujawnić więcej niż wiem, widzę i czuję” (J. Robakowski, „Zapisy biologiczno-mechaniczne", 1977). W dwóch pracach zatytułowanych „Fotografia mechaniczna" Robakowski porusza kamerą w pionie i w poziomie, a zarejestrowane ujęcia przypominają te, które powstały podczas, pochodzącego z tego samego roku, film-performance „Ćwiczenie na dwie ręce" (1976). W „Zapisie mechanicznym" artysta rezygnuje z ruchu na rzecz bardziej statycznych ujęć. W pracy eksperymentuje z możliwościami, jakie daje manipulacja parametrami, takimi jak przysłona, czas czy odległość. Powstała w ten sposób seria fotografii, ukazuje ten sam obiekt na różne sposoby. Robakowski ponownie odkrywa w narzędziu inne możliwości percepcyjne niż te, które dostępne są dla ludzkiego oka.

„Zapis mechaniczny: Cykl V" to praca, która składa się z jedenastu czarno-białych zdjęć. Są one sklejone razem. Na fotografiach widać ten sam fragment ulicy. Zdjęcia różnią się od siebie, bo są robione na różnych ustawieniach aparatu. „Fotografia mechaniczna Cykl I i II" to dwie podobne prace. Składają się z dziesięciu fotografii sklejonych w całość. Na obu widzimy fragment krajobrazu. Kamera była w ruchu podczas robienia zdjęć. W „Cyklu I" ruch był poziomy, a w „Cyklu II" pionowy. Autor bada relację człowieka z urządzeniami mechanicznymi (np. kamera, aparat fotograficzny). Kamera trzymana z dala od oka pozwala mu zobaczyć więcej lub co innego niż to, co widzi ludzkie oko.

Dorota Stolarska-Kultys

Józef Robakowski robi fotografie eksperymentalne. Praca „Zapis mechaniczny: Cykl V”  to jedenaście sklejonych ze sobą zdjęć. Na fotografiach jest ten sam fragment ulicy. Na każdym zdjęciu inne są ustawienia aparatu fotograficznego. Na przykład niektóre zdjęcia są prześwietlone, inne bardzo ciemne. Praca „Fotografia mechaniczna Cykl I” to sklejone dziesięć fotografii. Na fotografiach jest ten sam fragment krajobrazu. Kamera była w ruchu. Kamera przesuwała się poziomo. Praca „Fotografia mechaniczna Cykl II” jest bardzo podobna do „Cyklu I”. Jest tylko jedna różnica. W „Cyklu II” kamera przesuwała się pionowo. Józef Robakowski nie trzyma aparatu fotograficznego przy oku. Nie kontroluje zapisu kamery. Rejestracja odbywa się mechanicznie. Urządzenie zapisuje obrazy niezależne od tego, co widzi ludzkie oko.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda. 

Autor: Józef Robakowski

Tytuł: „Zapis mechaniczny: Cykl V”

Wymiary: wysokość 28 cm,  szerokość 442 cm

Technika: fotografia czarno-biała

Rok powstania: 1976-1978

Prace Józefa Robakowskiego „Zapis mechaniczny” i „Fotografia mechaniczna” to czarno białe zdjęcia wywołane na błyszczącym papierze, sklejone od spodu taśmą w poziome wstęgi w ustalonej przez artystę kolejności.

• „Zapis mechaniczny: Cykl V” to praca składająca się z jedenastu czarno-białych fotografii sklejonych razem i tworzących jedną całość. Dołączona jest do nich tabela z parametrami, według których zostały wykonane. Podane są na niej trzy współczynniki: czas naświetlania, odległość i przysłona. Poszczególne zdjęcia przedstawiają ten sam fragment ulicy fotografowany przy zmieniających się według tabeli wartościach.
• „Fotografia mechaniczna Cykl I i II” to dwie podobne prace składające się z dziesięciu  odcinków – fotografii – sklejonych w całość. Na obu ukazany został fragment pejzażu zarejestrowany poruszającą się kamerą. W „Cyklu I” kamera porusza się po płaszczyźnie poziomej, a w „Cyklu II” pionowej.

„Zapis mechaniczny: Cykl V” to sekwencja zdjęć z lat 1976-1978 roku pokazujących niezmiennie ten sam fragment pejzażu miejskiego. W kadrze znajduje się asfaltowa ulica biegnąca w poprzek kompozycji, w skrócie perspektywicznym zwężająca się ku prawej krawędzi. Na pierwszym planie, po prawo, widnieje rachityczne, bezlistne drzewko, przywiązane do zabezpieczającej je masywnej żerdzi. Po przeciwległej stronie ulicy jest betonowy płot od dołu pełny, w górnej połowie ażurowy. Prześwity tworzą trzy ustawione na sobie poziome pasy – ramy z pionowymi szczebelkami. Za płotem po lewej stronie rosną drzewa. Brak liści na gałęziach sugeruje porę wczesnej wiosny lub późnej jesieni. Po prawej stronie za płotem znajduje się budynek fabryczny usytuowany prostopadle do płotu i ulicy. Bezpośrednio do obrodzenia przylega boczna elewacja budowli flankowana masywną prostopadłościenną wieżyczką. Wieża wystaje o dwie kondygnacje powyżej korpusu budynku, co poznać można po liniach gzymsów. Ponad miastem widać jednolite, bezchmurne niebo.  To widok, który zapewne zobaczył artysta. Jednak aparat fotograficzny zdokumentował ten kadr na jedenaście różnych sposobów. Robakowski manipulując ustawieniami parametrów w analogowym aparacie fotograficznym sfotografował to samo miejsce, tak, że wygląda ono na każdym zdjęciu inaczej. Do cyklu zdjęć dołączona jest tabela, która rejestrowała trzy współczynniki: czas naświetlania, odległość i przysłona dla każdej fotografii. Analogowe aparaty pozwalały manualnie ustawić każdy współczynnik determinujący efekt wizualny zdjęcia. Przysłona – to rozmiar otwarcia obiektywu podczas otwarcia migawki. Przez bardzo otwartą przysłonę wpada przez obiektyw na błonę więcej światła – to niski numer przysłony. Wysoki numer przysłony oznacza mały otwór wpuszczający do obiektywu światło. Czas naświetlania określa czas otwarcia migawki. Jest on wyrażony ułamkiem jeden przez numer z opcji aparatu. W ten sposób czas 4 to jedna czwarta sekundy otwarcia migawki aparatu. Czas 1000 to jedna tysięczna sekundy otwarcia migawki aparatu. Trzecim parametrem jest dystans, będący w istocie ostrością obrazu. Ustawienie w aparacie dystansu 4 metry do zrobienia zdjęcia przedmiotu znajdującego się 4 metry od aparatu pozwoli zrobić ostrą fotografię. Przy bardzo odległych obiektach lub krajobrazach rekomendowaną odległością jest nieskończoność. Wszelkie niezgodności będą skutkowały nieostrym zdjęciem.

Kolejne zdjęcia w powiązaniu z parametrami:

1. Czas 125, odległość 1, przysłona 6,3 – fotografia dobrze naświetlona, z miękko rysującymi się cieniami, ostrość ustawiona na rachityczne drzewko na pierwszym planie, budynek i ulica – nieostra, o lekko zamglonych konturach;
2. Czas 4, odległość 20, przysłona 4 – odbitka całkowicie biała, prześwietlona;
3. Czas 30, odległość nieskończoność, przysłona 12,5 – odbitka ostra, prawidłowo naświetlona z gradacją szarości pozwalającą rozpoznać jasność płotu, ciemny grafit ulicy, czerń pni drzew i różnorodną szarość budynku;
4. Czas: 2, odległość: 10, przysłona 22- odbitka bardzo naświetlona, wszystkie elementy konturowane są bladą szarością, grafitowe akcenty to pnie drzew;
5. Czas 500, odległość 8, przysłona 11- odbitka niedoświetlona, nieostra, wszystkie elementy krajobrazu zlane są w czarną plamę, która odcina się od szarego nieba;
6. Czas 1, odległość 18, przysłona 4,5 – fotografia całkowicie biała, prześwietlona;
7. Czas 15, odległość 22, przysłona 9 - odbitka bardzo naświetlona, wszystkie elementy konturowane są bladą szarością, grafitowe akcenty to pnie drzew;
8. Czas 1000, odległość 16, przysłona 5,6 – odbitka ostra, nieco niedoświetlona, sprawiająca wrażenie zdjęcia robionego o zmroku;
9. Czas B, odległość 6, przysłona 8  – fotografia całkowicie biała, prześwietlona;
10. Czas 250, odległość 2, przysłona 16 – zdjęcie nieostre, niedoświetlone;
11. Czas 60, odległość 4, przysłona 18 – zdjęcie ostre, o dużym kontraście walorowym między bardzo ciemnym budynkiem i ulicą a bardzo jasnym płotem i niebem.

Zarówno „Zapis mechaniczny”, jak i dwa cykle „Fotografii mechanicznej” to przewrotnie dokumenty, które dowodzą, że „niewinne oko nie istnieje”. Robakowski oddaje prymat maszynie – aparatowi fotograficznemu, który robi zdjęcie – dokument, który jednak może przeinaczać rzeczywistość, a nie sucho ją dokumentować. W pewnym sensie Robakowski zrzeka się autorstwa zdjęć na rzecz maszyny, która zgodnie z ustawionymi parametrami robi fotografię widoku, jakiego nigdy nie mógłby zobaczyć człowiek stojący w miejscu obiektywu.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN