Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Ku czci Kopernika" to kompozycja malowana akwarelą i temperą na papierze. Utrzymana jest w odcieniach błękitu i granatu z mocno kontrastującymi z nimi akcentami koloru żółtego. Premierowo została zaprezentowana na Pierwszej Wystawie Sztuki Nowoczesnej w krakowskim Pałacu Sztuki w grudniu 1948 roku. Abstrakcyjny rysunek oparty na grze geometrycznych form i wyrafinowanej kolorystyce idealnie wpisywał się w program ekspozycji zapowiadającej nowe trendy w polskiej sztuce. Praca powstała krótko po powrocie Bogusława Szwacza z Paryża, w którym przebywał na stypendium na przełomie 1947 i 1948 roku. Artysta czerpał z doświadczenia zdobytego nad Sekwaną, z kontaktów, które nawiązał z francuskimi artystami i licznych wystaw, które miał okazję odwiedzić. W stolicy Francji Szwacz odkrył dla siebie abstrakcję, a najsilniejszy wpływ wywarła na niego twórczość Pabla Picassa, o którym pisał w liście do Tadeusza Kantora, że jest dla niego „bogatą skarbnicą twórczych idei”. Zagłębiał się także w twórczość Wasyla Kandyńskiego i Paula Klee, którzy związani byli z metafizycznym biegunem awangardy. Wpływy tworzących nad Sekwaną artystów oraz przesiąkniecie panującymi i szeroko dyskutowanymi w owym czasie w Paryżu tendencjami są silnie widoczne w jego twórczości z tego okresu. Wydaje się, że od Picassa zaczerpnął prostotę środków plastycznych, którą zaobserwować można między innymi w omawianej pracy. Twórczość Kandyńskiego i Klee znalazły natomiast odbicie w duchowym pierwiastku i harmonii przepełniającej jego realizacje. Szwacz starał się nawiązywać do poetyki prac, które go inspirowały. Naśladował je, ale jednocześnie pozwalał sobie na odważne eksperymenty, które w konsekwencji zbliżyły jego twórczość do abstrakcji. Pierwsza Wystawa Sztuki Nowoczesnej (1948) w której wziął udział okazała się jednak ostatnią ekspozycją dającą pole do zaprezentowania awangardowych tendencji. W 1949 roku władze komunistyczne wprowadziły doktrynę Realizmu Socjalistycznego odrzucającą wszelkie wpływy zachodnie, a sztukę nieprzedstawiającą określającą mianem „formalizmu”. Szwacz zaangażował się w życie artystyczne konstruowane zgodnie z linią partii, a jego abstrakcyjne prace ustąpiły miejsca dziełom o charakterze socrealistycznym. Artysta nadal tworzył jednak w nurcie abstrakcji „do szuflady”, a po „odwilży” powrócił do dawnych eksperymentów.

„Ku czci Kopernika" to kompozycja na papierze. Bogusław Szwacz użył do jej stworzenia akwareli i tempery. Praca jest utrzymana w odcieniach błękitu i granatu. Są w niej też żółte akcenty. Jest to rysunek, który niczego nie przedstawia. Jest oparty na grze geometrycznych form i kolorów. Praca powstała po powrocie artysty z Paryża. Zetknął się on tam z aktualnymi tendencjami panującymi w sztuce. Wywarły one silny wpływ na jego twórczość.

Bogusław Szwacz malował obrazy. Wiele z nich było obrazami abstrakcyjnymi. Obraz nosi tytuł „Ku czci Kopernika”. Mikołaj Kopernik był wielkim astronomem. Obserwował na niebie różne obiekty: gwiazdy, planety, księżyce, galaktyki. Obiekty jaśnieją na ciemnym tle nieba. Obiekty – galaktyki mają różne kształty, są zakrzywione, spiralne. Obraz namalowany przez Bogusława Szwacza wygląda jak niebo w nocy. Tło jest ciemne. Obiekty są jasne. Aby pokazać, że świecą, malarz używa jasnej, żółtej farby.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Bogusław Szwacz

Tytuł: „Ku czci Kopernika”

Wymiary: wysokość 56 cm, szerokość 67 cm

Technika: malarstwo temperowe i akwarelowe na papierze

Rok powstania: 1948

Praca Bogusława Szwacza „Ku czci Kopernika” to bliski kwadratowi abstrakcyjny obraz na papierze wykonany farbami temperowymi i akwarelą. Jest on utrzymany w tonacji niebieskości i błękitów, kontrastujących z intensywną żółcią. Tło pracy jest jednolicie stalowo granatowe i na nim namalowane są okonturowane, nieprzedstawiające, niegeometryczne formy, wypełnione płaskimi plamami barwnymi. Kompozycja jest centralna, dynamiczna z licznymi liniami diagonalnymi. Buduje ją wiele elementów, które nachodzą na siebie i tworzą splątany wir.

W tym chaosie można wyodrębnić dwa podłużne błękitne elementy ustawione w linii przekątnej, łączącej lewy dolny narożnik z prawym górnym. Lewy dolny element przypomina prostokąt o wyoblonych krawędziach, górny prawy jest dużym owalem. Obydwa kształty są okonturowane żółtymi liniami. Wyoblony prostokąt ma krawędzie podkreślone zwielokrotnionymi liniami. Dłuższą krawędź u góry wzmacniają grube żółte kreski, krótszą na dole - błękitne i granatowe. Dłuższy dolny bok fragmentarycznie zakryty jest smukłym ostrokątnym trójkątem, skierowanym ostrzem ku dolnemu lewemu narożnikowi. Trójkąt podzielony jest wewnętrznie na trzy wąskie trójkąty – ciemno granatowy od góry, stalowo granatowy w środku i granatowy na dole.

Owalna niebieska forma zakończona jest skierowanymi ku górnemu prawemu narożnikowi  trzema wystającymi ostrymi trójkątami różnej wielkości. Pod nią namalowany jest większy pionowy granatowy owal wystający w prawo i w dół. Konturuje go czarna linia. Na niebieską owalną formę nałożony jest żółty kształt, przypominający oko z ciemnogranatową źrenicą. Jest on obwiedziony ciemnogranatowymi, grubymi, organicznymi liniami. Granatowe falujące kreski delikatnym łukiem spływają w dół kompozycji, gdzie blisko dolnego brzegu, na prawo od centrum oplatają ciemno granatową, prawie czarną niewielką kropkę z żółtym prostokątem. Przy kulce granatowe linie wzmacniają się i potężnieją tworząc szeroką taśmę i wznoszą się w śladzie przekątnej obrazu, ku lewemu górnemu narożnikowi. Przechodzi ona w górę na granicy między niebieską owalną formą i wyoblonym prostokątem. Powyżej połowy wysokości taśma otrzymuje czworokątne zakończenie. Taśma z czworobokiem przypomina nieforemny tasak z ostrzem skierowanym w prawo. Na wyobrażonym ostrzu znajduje się okonturowany czernią i żółcią  kształt tarczy herbowej i na nim żółta kropka z koncentrycznie usytuowanym okręgiem czarnym i w środku małym żółtym. Ta figura przypomina tarczę strzelniczą.

Pod wyobrażonym ostrzem tasaka namalowana jest jasnobłękitna, chmuropodobna plama obwiedziona czarnym konturem. Wystaje ona spod czworoboku w górę i w lewo. Na prawo zaś od niego mnożą się czarne, kremowe, błękitne kreski skierowane ku górze i w prawo.

Bogusław Szwacz był absolwentem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, która ukończył w 1930 roku. Studiował w pracowniach Władysława Jarockiego, Karola Frycza, Jana Hoplińskiego, Teodora Axentowicza i Xawerego Dunikowskiego. W 1947 roku jako stypendysta Ministerstwa Kultury i Sztuki wyjechał na rok do Francji i nawiązał liczne kontakty z awangardowymi artystami i twórcami. „Ku czci Kopernika” jest wynikiem fascynacji sztuką informel. Szwacz po 1955 roku porzucił malarstwo figuratywne i opracował  autorską koncepcję Ars-Horme, czyli „Sztuki Poruszania Wyobraźni”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN