Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Polska Kronika Filmowa 40/63" to film z dźwiękiem składający się z „gotowego" materiału „Polskiej Kroniki Filmowej" z wklejonymi „interwencjami" artystycznymi pod postacią plansz z napisami. Ich wydźwięk jest w większości absurdalny, momentami wulgarny i często nieadekwatny do towarzyszących im obrazów. Autorzy Marek Janiak i Andrzej Kwietniewski należeli do założonej w 1979 roku grupy Łódź Kaliska, z którą współpracował również Jacek Kryszkowski. Działalność ugrupowania skupiała się w owym czasie na aktywnościach o charakterze dadaistyczno-surrealistycznym, przesyconych absurdem, groteską, żartem i kpiną. Negowano i ośmieszano zastany model myślenia o sztuce, jej analityczny i intelektualny charakter oraz formację neoawangardową. Istotnym elementem było także ukazywanie absurdów życia w Polsce Ludowej, wyśmiewanie walącego się powoli systemu i komunistycznej propagandy, a po wprowadzeniu stanu wojennego także socjalistycznych struktur „państwa wojny", czego przykład stanowi omawiany film. Nihilistyczny, anarchistyczny i outsiderski profil Łodzi Kaliskiej sprawiał, że drwiono nie tylko z systemu komunistycznego, ale także z solidarnościowej opozycji i patetyczno-patriotycznej sztuki wspieranej przez Kościół. „Kaliszanie” wykreowali wokół siebie rodzaj kultury śmiechu, pozbawionej autorytetów, ahierarchicznej, igrającej ze schematami, przekraczającej granice i nierzadko skandalizującej. Od roku 1982 do ok. 1988 roku Łódź Kaliska i Jacek Kryszkowski należeli do kręgu Kultury Zrzuty w Łodzi, której życie artystyczne koncentrowało się w niezależnych galeriach. Jak zauważył Krzysztof Jurecki w artykule poświęconym „Łodzi Kaliskiej” z 2004 roku: „Kultura Zrzuty łączyła zanikające zainteresowania fotomedialne i konceptualne z dominującymi działaniami dadaistycznymi i skandalizującymi, często o charakterze pozaartystycznym, gdyż z założenia chciano połączyć twórczość z życiem” . Charakterystyczna dla ruchu była bezkompromisowość i dystans wobec władzy, a także samych siebie, oraz wesołe spojrzenie na trudne i mroczne czasy. W omawianej pracy artyści sięgnęli po strategię subwersywną i krytyczną, chętnie eksploatowaną zwłaszcza w sztuce lat 80., opartej na praktykach „zawłaszczania”. Działania tego typu zapoczątkowane w fotomontażu i fotograficznym kolażu przez dadaistów, konstruktywistów i surrealistów, opierały się na „wywrotowym” podejściu do gotowych materiałów. W latach 80. znalazły nowe wcielenie w sztuce wideo, np. w brytyjskim ruchu „scratch video”, sytuującym się w opozycji do telewizji i wykorzystującym znalezione materiały do podważania jej założeń i krytycznego mierzenia się z wpływem masowej komunikacji. Interwencja w materiał „Kroniki Filmowej" oparta jest na podobnej strategii przełamującej patos propagandowej telewizji czasu komunizmu, ale i przyzwyczajenia percepcyjne, do których przywykli jej odbiorcy.

„Polska Kronika Filmowa 40/63" to film z dźwiękiem. Składa się z „gotowego" materiału „Polskiej Kroniki Filmowej" i plansz z napisami. Napisy są śmieszne, a czasem wulgarne. Nie pasują do pokazywanych obrazów. Autorzy Marek Janiak i Andrzej Kwietniewski należeli do grupy Łódź Kaliska. Jacek Kryszkowski też z nią współpracował. Ugrupowanie wyśmiewało rzeczywistość. Film również jest żartem.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artystach:

Marek Janiak i Andrzej Kwietniewski należą do grupy Łódź Kaliska. Grupa Łódź Kaliska założona została w 1979 roku. Jacek Kryszkowski współpracował z grupą Łódź Kaliska.

Opis dzieła:

Artyści wykorzystali gotowy materiał filmowy – „Polską Kronikę Filmową”. „Polska Kronika Filmowa” była wyświetlana w kinach, w latach 1944-1994. Ukazywała filmy o aktualnych wydarzeniach w Polsce i na świecie. Obrazom towarzyszył komentarz, czytany przez lektora. Początkowo „Kronika” służyła propagandzie. Pokazywano w niej wybrane wydarzenia i dodawano komentarz. Wszystko po to, aby oglądający popierał ludzi, którzy rządzili państwem. Twórcy „Kroniki” chcieli, aby oglądający myśleli i zachowywali się tak, jak chcą rządzący.

Kwietniewski, Kryszkowski, Janiak do „Polskiej Kroniki Filmowej” dodali plansze z napisami. Jest to interwencja artystyczna. Napisy są czasami wulgarne, często są pozbawione sensu. Jest to żart. Napisy mają zmienić znaczenie filmu.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Marek Janiak, Andrzej Kwietniewski, Jacek Kryszkowski
Tytuł: „Polska Kronika Filmowa 40/63”       
Rok powstania: 1982
Tworzywo: kaseta VHS
Czas trwania: 20 minut  55 sekund
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Artyści sięgnęli po gotowy materiał filmowy - Polską Kronikę Filmową - by za pomocą interwencji artystycznej - m.in. plansz z napisami – zmienić jego znaczenie, poddać go krytycznej analizie i interpretacji. Marek Janiak i Andrzej Kwietniewski należą do założonej
w 1979 roku grupy Łódź Kaliska, z którą współpracował również Jacek Kryszkowski. Działalność ugrupowania skupiała się w owym czasie na aktywnościach przesyconych groteską, żartem
i kpiną.  Istotnym elementem było ukazywanie absurdów życia w Polsce Ludowej.

„Polska Kronika Filmowa 40/63” to film z dźwiękiem. Rozpoczyna się od czołówki oraz planszy
z następującymi informacjami: „SKOCZYŁ PO: A. Kwietniewski, TEKST DYKTOWALI: SNOPKIEWICZ T, MILICJA, WYPRACOWALI: M JANIAK, Z BIŃCZYKOWI, CZYTA: CZYTAJ SE SAMI, CZYTA BANACH, KRYSZKOWSKI, SKARYSZEWSKA”.  Na kolejnej planszy: „KRYSZKOWSKI Z RODZINĄ ONUCHA W ŁODZI”, poniżej „REPORTER T. SNOPKIEWICZ / REPRODUKCJA W. ADAMIAK”.

Pierwsze ujęcia dotyczą delegacji partyjno-rządowej Niemieckiej Republiki Demokratycznej
w Polsce. Walter Ulbricht - przewodniczący  Rady Państwa NRD - wraz z pozostałymi gośćmi jest tłumnie witany w Hucie im. Lenina. W Oświęcimiu kamera zarejestrowała przejście delegacji przez obozową bramę oraz złożenie wieńca pod murem obozowego budynku. Nagle film przerywa plansza z tekstem: „PAMIĘCI: BOROWSKIEMU, KANTOROWI, DŁUŻNIEWSKIM, KRASIŃSKIEMU, CHUJ” poniżej „SKŁADAJĄ DŁUBAK, SOSNOWSKI, GAJEWSKI, STAŻEWSKI, WINIARSKI, KRYSZKOWSKI, JANIAK, APRIL’S”. Po kilkunastu sekundach wracamy do ujęć z wizyty delegacji, która odwiedza kombinat chemiczny, a oficjeli witają m.in. pracownice w białych fartuchach. Przejeżdżając przez miasto politycy machają z otwartego samochodu do stojących wzdłuż ulicy ludzi, którzy klaszczą i odwzajemniają pozdrowienia. W fabryce urządzeń elektronicznych goście przechodzą przez hale produkcyjne, mijając poszczególne stanowiska pracy i pracowników. 

Sceny z wizyty znów przerywa plansza: „A BYŁ TO MAJ 1982 PAMIĘTNY MAJ STRAJKÓW W ŁODZI MIEŚCIE; WIZYTOWALI: J. BANACH /SCENOGRAFIA J.KRYSZKOWSKI / PORNOREŻYSERIA
SKARYSZEWSKA D / PERUKI”. Na tle planszy pojawia negatywowy wizerunek mężczyzny w okularach i z bujną czupryną.

Znów wracamy do niemieckiej delegacji odwiedzającej wrocławską fabrykę maszyn elektrycznych – ujęcia przejścia przez hale, zbliżenia na pracujących mężczyzn. Po tym następuje scena podpisywania dokumentów.  Dwóch mężczyzn siedzi przy biurku. Sygnatariusze wstają, podają sobie ręce, całują się w policzki. Wydarzenie jest oklaskiwane przez obecnych kilkunastu mężczyzn. Kamera rejestruje jeszcze jeden akt złożenia podpisów przez innych mężczyzn. Zanim reporter przeniesie nas do dużej sali wypełnionej ludźmi oklaskującymi przemówienia Gomułki oraz Ulbrichta pojawia się plansza:

„STARY KWIETNIEWSKI
GOLDFATHER
ŁOWICKIE ŚPIEWKI
O ZŁOCIE Z MAC KANNY
REPORTER VEL ZARĘBSKI”.

Kolejny materiał zatytułowany jest „Sesja ONZ”. Ukazany został wysoki gmach Organizacji oraz wnętrze z wjeżdżającymi ruchomymi schodami przedstawicielami różnych państw. Przerywnikiem jest tekst: „wyjeżdżają: Robakowski, Różycki, Waśko, LLL. Lachowicz, Piński Bereś Świdzińskii  Kostołowski Olek, Partum”. Wracamy na sesję – na salę posiedzeń - by przyjrzeć się  poszczególnym delegacjom - np. Konga lub Wenezueli oraz by zobaczyć  przybywającego prezydenta Kennedy’ego oraz jego wystąpienie.

Kolejny materiał dotyczy protestów w Indonezji -  demonstranci forsują bramę, bujają samochodem, rzucają kamieniami, mundurowi w maskach przeciwgazowych oddają strzały. Pojawiają się  zbliżenia na zniszczony budynek. Między kadrami interwencja artystyczna:
W słowie samochód przekreślone zostało „chód”  i zastąpione „smród”, dalej: „RENOBAKOWIAKA-WSKIEGO / REPLIKA REPORTERSKA ZE ZNANYMI REPORTERAMI J.BANACH J.KRYSZKOWSKI M.JANIAK W.ADAMIAK”.

W kronice przedstawiono także krótki materiał dotyczący pożegnalnych wizyt kanclerza Niemiec. Dłuższy materiał dotyczy natomiast wojska polskiego. Pobór do armii ilustruje scena przemarszu młodych mężczyzn z tobołkami oraz ich kolejka do stołu przy którym siedzą wojskowi. Następnie mamy ujęcia wciągania biało-czerwonej flagi na maszt, wojskowej uroczystości oraz  sceny z pola walki sfilmowane z żabiej perspektywy. Wspomniana jest także wdzięczność ludności cywilnej – przejazdowi czołgów przez miasto, towarzyszy radość mieszkańców okazywana m.in. rzucaniem kwiatów wojskowym. Ukazana została także defilada w Warszawie - wzdłuż ulicy ze zrujnowanymi budynkami stoją tłumnie ludzie.  Droga do Berlina  zilustrowana została m.in. ujęciem czołgu z napisem: „naprzód na Berlin!”, scenami walk, mapą z zaznaczonym kierunkiem frontu, walkami w mieście oraz zatykaniem biało czerwonej flagi na dachu.  Pokazane zostało także wojsko pomagające w odbudowaniu kraju po wojnie – jak pracuje na polu, rozminowuje, wysadza lód na rzece. Sceny z przyznawania awansów, nagród i odznaczeń  uzupełnia plansza: „W TLE… lub w tyle….
zostają: Kryszkowski i inni. Reporter - Z Bińczyk; Reprodukcja - W. Adamiak”.

Plansza: „PUNKT KONSULTACYJNY-CONSULTATION POINT
U ANTONIEGO MIKOŁAJCZYKA
REPORTER A WIECZORKIEWICZ”
poprzedza ujęcia dotyczące wręczenia sztandaru pamiątkowego od Armii Radzieckiej oraz odsłonięcia pomnika Żołnierza 1 Armii przedstawiającego mężczyznę z bronią. 

W kronice wspomniano także wizytę Gagarina w Paryżu. Na spotkanie z nim biegną przez miasto ludzie. Na pasie startowym kołuje samolot.  Za moment z samolotu wysiadają podróżni, w tym  mężczyzna w mundurze – Gagarin. Dookoła kosmonauty wiwatujące tłumy. Towarzyszą mu także podczas jego przejazdu przez miasto oraz rozdawania autografów. Materiał przerwany planszą z napisem:

„Janiak
- w Paryży
-w Wietnamie
- z Górnikami
- z Pyniem
w roli Janiaka Gagarin
Reporter – Bińczyk”.

Po wizycie Gagarina pojawia się materiał zatytułowany „Sceny z Sajgonu” - dotyczący wietnamskiej wojny. W kronice możemy obejrzeć jeszcze jeden reportaż dotyczący wizyty  kosmonautów - Walentyny Tierieszkowej - szczególnie gorąco witanej w Łodzi oraz Walerego  Bykowskiego. Na część gości odwiedzających m.in. Śląsk gra orkiestra górnicza. Bykowski pozuje do zdjęcia w stroju górniczym. Ludzie gromadzą się w oknach i wspinają na drzewa by lepiej widzieć ich przejazd. Goście pojawią się na trybunie, na której napis: „Niech żyje wieczna przyjaźń polsko – radziecka”. W programie wizyty w Katowicach jest spotkanie w pałacu młodzieży, w sali modelarstwa lotniczego. Dzieci przebrane za kosmonautów witają Tierieszkową. Na koniec odbywa się przyjęcie w Belwederze – w świetle reflektorów dekoracja medalami. W trakcie reportażu plansza:

„Poważne strajki
M. Janiak - reporter
U lekarza
Reprodukcja W. Adamiak”.

Jedne z ostatnich materiałów dotyczą konfliktu granicznego,  algiersko – marokańskiego oraz spotkania w Białym Domu prezydenta USA z prezydentem Jugosławii.

Plansza: „Światowit
zajścia z kelnerem
spierdalają kelnerowie
reporter – reporter”.

Ostatni materiał znów dotyczy wydarzeń w Sajgonie: widzimy czołgi, samoloty, po ulicach biegną wojskowi, ludność cywilna ucieka i kryje się przed ostrzałem, płoną budynki. Pokazany jest szturm na pałac oraz pokonana pałacowa gwardia. Ludzie wiwatują, rozruchy, atak na witryny sklepowe.

Film kończy plansza: „a był to maj 1982
pamiętny maj
strajków w Łodzi mieście
wizytowali
J Banach scenografia
J Kryszkowski - pornoreżyseria
Skaryszewska D peruki”.
Na jej tle pojawia się znany nam już mężczyzna w okularach.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN