Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Potop" to jeden z dziewięciu kwasorytów z graficznej serii „Opisanie świata", nad którą Opałka pracował w latach 1968-1970. Oprócz omawianej pracy, w zbiorach Muzeum znajdują się także należące do cyklu: „Adam i Ewa", „Wieża Babel" i „Twoje zaś potomstwo uczynię liczne jak ziarna pyłu ziemi". Sięgając po motywy z Księgi Rodzaju, artysta zbudował własną, całościową wizję współczesnej cywilizacji, dla której kluczem interpretacyjnym jest bliska mu filozofia wschodu. Wątki zaczerpnięte z Biblii stanowią tu jedynie pretekst dla przekazania uniwersalnych zagadnień nurtujących ludzkość od tysiącleci. Odwołanie się artysty do relatywizmu charakteryzującego myśl dalekowschodnią sprawia, że prace z cyklu „Opisanie świata" cechuje wielowarstwowość. Niejednoznaczny wydźwięk prac potęgowany jest dodatkowo przez zastosowaną przez artystę oszczędną, syntetyczną, formę. Jak w monografii artysty zauważa Bożena Kowalska, jest to uniwersalny język służący wyrażeniu uniwersalnych treści. Struktura prac to przejaw fascynacji Opałki problemem jedności wobec wielości, której źródeł również należy szukać w filozofii wschodu. Zainteresowanie to znajduje swój wizualny wyraz w wypełnianiu płaszczyzny drobnymi, powtarzalnymi motywami. W „Opisaniu świata" dostrzec można na tym polu analogię z najsłynniejszą pracą artysty, monumentalnym cyklem tzw. „obrazów liczonych” wypełnionych linearnym zapisem cyfr, odnoszących się do mijającego czasu życia autora.

„Potop" to grafika zakomponowana w sposób koncentryczny. Centrum pracy stanowi wyłaniający się z rozdrobnionego tła zarys miasta – nowojorskiego Manhattanu. Fragment Nowego Jorku powstał w oparciu o jego fotograficzne ujęcia, którymi posiłkował się w pracach artysta. Otaczająca budynki drobna struktura złożona z powtórzeń centralnego motywu wraz z oddalaniem się od środka staje się coraz bardziej ziarnista i rozdrobniona. Wokół miasta da się rozpoznać kształty przypominające, widzianą z lotu ptaka, metropolitarną zabudowę pociętą ulicami. Z czasem zlewa się ona z tłem, by zniknąć, zatopiona w masie gęstniejących i nieustannie multiplikujących się punktów. Nawiązanie do Potopu, który Bóg zesłał na ludzi, karząc ich za zepsucie, zdaje się w sposób prosty i jednoznaczny mówić o współczesnej cywilizacji zmierzającej ku zagładzie. Artysta unika jednak tej jednoznaczności i odwołując się do swojej artystycznej koncepcji, czerpiącej z filozofii wschodu, w której istotną role odgrywa wątek nieskończoności, wskazuje, że koniec ukazany w pracy może być jednocześnie początkiem. Zniszczenie zaś, w myśl tej koncepcji, jest niezbędne, by mogło się dokonać odrodzenie.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

„Potop" to jedna z dziewięciu prac z graficznej serii „Opisanie świata". Opałka pracował nad nią w latach 1968-1970. Artysta wykorzystał motywy z Biblii. Używał ich, by mówić o współczesnej cywilizacji. W centrum pracy znajduje się fragment miasta z wieżowcami. Budynki są pochłaniane przez tło złożone z drobnych punktów. Im dalej od środka, tym trudniej je rozpoznać. Autor nawiązał do historii biblijnego Potopu. Bóg zesłał go na ludzi, by ich ukarać. Opałka pokazał, że współczesną cywilizację też czeka katastrofa. Jednak w jego twórczości ważna jest koncepcja nieskończoności. Zgodnie z nią katastrofa i koniec przynoszą nowy początek. Ma to związek z filozofią wschodu, która była mu bliska.

Dorota Stolarska-Kultys

Opis pracy:

Praca Romana Opałki „Potop” przypomina widok z okna samolotu. Pośrodku widzimy miasto. Jest to widok z góry, z dużej wysokości. Miasto jest ściśle zabudowane. Widzimy drobne szczegóły budynków w mieście. Wokół miasta są geometrycznie podzielone pola.

Opałka w swoich pracach bardzo często używa małych, powtarzalnych szczegółów. Trzeba się im dokładnie przyjrzeć.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Roman Opałka

Tytuł: „Potop”

Wymiary: wysokość 60 cm,  szerokość 49,3 cm

Technika: kwasoryt na papierze

Rok powstania: 1968

Grafika Romana Opałki „Potop” to praca na pionowym prostokątnym arkuszu papieru, stanowiąca koncentrycznie zakomponowany pionowy prostokąt. Grafika jest monochromatyczna, artysta użył tylko czarnej farby i wykorzystuje biel kartki. Jest to koncentryczna kompozycja z wyłaniającym się z rozdrobnionego tła zarysem miasta w centrum. Elementy  tworzące tło gęstnieją i stają się drobniejsze przy krawędziach.

Centralnie umieszczony zarys miasta to jasne koło o średnicy około 12 centymetrów. Centralne miasto jest gęsto zabudowane, zatłoczone, widzimy je z lotu ptaka, podglądamy niczym z okna samolotu.  Na białym tle rysują się uproszczone kontury wielokondygnacyjnych budynków z linearnie zaznaczonymi rzędami okien, prostopadłościany modernistycznych bloków i niedookreślone zarysy geometrycznych budowli. Przy rozmytych krawędziach miejskiego okręgu dominują krótkie kreski i drobne kwadraty. Poza centrum kreski stają się wyraźnie dłuższe, kilkucentymetrowe i są pogrupowane w równoległe kilkuliniowe układy. Zapełniają aż do krawędzi całą grafikę, tworząc tło podobne do widzianych z góry podzielonych miedzami pól uprawnych. Całość przywołuje skojarzenia z nowoczesnym miastem, otoczonym monumentalną mozaiką pól.

 „Potop” to praca z cyklu grafik inspirowanych motywami biblijnymi, podobnie jak „Adam i Ewa” oraz „Twoje zaś potomstwo uczynię liczne jak ziarna pyłu ziemi”. Roman Opałka operując w każdej z nich drobnymi, powtarzalnymi elementami, zwraca uwagę na niepoliczalną mnogość osób, budynków, dróg czy terenów uprawnych. Zagadnienie liczenia, wyliczenia, policzenia – w przypadku grafik zakorzenione w biblijnym prawie, jest przez Opałkę rozwijane w projekcie życia „1965/1-nieskończoności”.  Roman Opałka w 1965 roku rozpoczął malowanie cyklu „1965/1 – nieskończoności”, polegający na pokrywaniu płótna obrazu kolejno zapisywanymi liczbami. Grafika z 1968 roku sięga, za pomocą innej metafory i mimetycznej wizualności do próby opisania świata. Grafika sygnowana z lewej u dołu: „Potop" kwasoryt 9/10"; z prawej u dołu: „Opałka 68"

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN