Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Sztandar czarnego blasku" należy do grupy unikatowych prac, które Władysław Hasior tworzył od 1968 roku. Były to specyficzne asamblaże na tkaninie, inspirowane chorągwiami procesyjnymi, proporcami wojskowymi i feretronami oraz związaną z nimi obrzędowością. Także forma prezentacji tych kompozycji podczas swego rodzaju procesji nawiązywała do ich pierwotnego przeznaczenia. Pierwszym wydarzeniem tego rodzaju były obchody Święta Kwitnącej Jabłoni w Łącku na Podhalu w 1973 roku, podczas którego członkowie Brygady Ochotniczej Straży Pożarnej i mieszkańcy wsi obnosili sztandary po sadach i łąkach. Była to jedna z wielu zainicjowanych przez artystę efemerycznych akcji z udziałem „Sztandarów". Kościelne chorągwie inspirowały Hasiora estetyką i dostojnym bogactwem, ale jednocześnie do swojej ich interpretacji wprowadzał element groteski. Zwłaszcza na początku drwił nieco z ich pompatycznego charakteru, a przede wszystkim z rozdźwięku między hasłami, które głosiły, a rzeczywistością. Jak sam mówił: „Najpierw było takie optyczne oczarowanie samą urodą sztandaru. Ale nie tylko: był również i cel – zdezynfekowanie wiary, jaką nosimy w sobie, w sztandary, które nie zawsze spełniają obietnice złotem na nich wyszyte.” ( „Władysław Hasior. Myśli o sztuce", opracowanie Zdzisława Zegadłówna, Nowy Sącz 1987). W sztandarach, podobnie jak w innych pracach artysty, odbicie znajdowały jego silne inspiracje szeroko rozumianą tradycją: historią, mitami, literaturą czy sztukami plastycznymi, a przede wszystkim sztuką ludową. Artysta posługiwał się nimi jak swego rodzaju słownikiem służącym do interpretacji i nawiązywania relacji z odbiorcą. Co jednak ważne, z całego tego zasobu autor korzystał w sposób kreatywny, „filtrując” poszczególne elementy przez wyobraźnię, która pełniła zasadniczą rolę zarówno w procesie powstawania dzieła, jak i jego odbioru. Jak zauważał sam artysta mówiąc o sztandarach: „Pozwalają mi one zademonstrować ważną intencję: ja nie wymyślam nowych zjawisk w sztuce plastycznej, tylko czerpię z tradycji. Nie chodzi mi o kopiowanie sztandarów istniejących w rzeczywistości, o prostą kontynuację trwającego od tysięcy lat obyczaju noszenia sztandaru na czele pochodu. Ja tylko napomykam o tym obyczaju, a przy okazji robię moje prywatne, subiektywne sztandary, które nie oznaczają tego, co wszystkie inne sztandary instytucjonalne.” („Przekrój”, 19.09.1991).

„Sztandar czarnego blasku" wykonany został z granatowego weluru. W dolnej partii przymocowane są do niego czarne skórki królicze z oczami – paciorkami symbolizującymi ciemne moce. Zostały one obwiedzione lub oddzielone wąskimi liniami czerwieni. Kolor ten zapowiada u Hasiora zdarzenia krwawe i tragiczne. Pomiędzy nimi, w centrum, znajduje się fotografia offsetowa przedstawiająca dłoń trzymającą prawdopodobnie niewidoczną zapalniczkę symbolizującą płomień w ciemnościach. Jak w „Małym słowniku symboli wizualnych" Hasiora wskazywała Maria Anna Potocka, w pracach artysty wprowadzenie fotografii łączy się często z brutalnym wtargnięciem realizmu do świata opartego na wyciszonych i symbolicznych zasadach. Powyżej, prawie w centrum sztandaru, nałożona została biała skórka królicza stanowiąca nawiązanie do motywu Baranka Bożego (Agnus Dei). W jej centrum znajduje się srebrna bombka, pod nią białe korale zakończone miedzianym krzyżem (różaniec), a nad nią gipsowy baranek wielkanocny. Motyw ten symbolizuje zwykle u Hasiora wieczne wyniesienie istoty dobrej. W górnej partii sztandaru, po prawej stronie, znajduje się fotografia offsetowa przedstawiająca akt męski widziany od tyłu z rękami rozłożonymi na boki, nawiązujący do motywu Chrystusa ukrzyżowanego i wniebowstąpienia. Nad jego głową umieszczona została aureola z czerwonego odblaskowego świtała, ten sam kolor ma strzała lub też błyskawica prowadząca do postaci. Według wspomnianego słownika, postać Chrystusa w twórczości Władysława Hasiora odsyła ku istocie ziemskiej uwikłanej w mękę istnienia na granicy śmierci. Również znajdujący się przy dolnej krawędzi ornament z łyżeczek do herbaty malowanych na czarno oznajmia śmierć, symbolizując jednocześnie sztuczną celebrację wokół zdarzeń bolesnych i tragicznych.

„Sztandar czarnego blasku" należy do większej grupy prac, które Władysław Hasior tworzył od 1968 roku. Kompozycje powstawały na tkaninie. Artysta przyczepiał do niej różne elementy. Każdy z nich coś oznaczał. Punktem wyjścia dla tego rodzaju działań były m.in. chorągwie, z którymi chodzą procesje religijne. Hasior odwoływał się do tej tradycji. Prezentował sztandary właśnie podczas swego rodzaju procesji. Kościelne chorągwie zachwycały Hasiora urodą. Jednak w tych, które wykonywał zawarty był też element groteski. Umieszczał na nich znane motywy w taki sposób, że zestawione ze sobą stawały się śmieszne.

Władysław Hasior był rzeźbiarzem. Rzeźby wykonywał często ze znalezionych przedmiotów. Sztandary są dla artysty rzeźbami. Stworzył ich wiele. Wzorowane były na sztandarach kościelnych. Sztandar jest zazwyczaj kwadratowym materiałem, pokrywają go wzory, napisy i symbole. Sztandar towarzyszy ludziom podczas różnych uroczystości. Nosi się je również podczas świąt religijnych. Sztandary wykonane przez Władysława Hasiora nie mają symboli  religijnych. Noszone były podczas specjalnych pochodów. Organizował je artysta.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Hasior

Tytuł: „Sztandar czarnego blasku”

Rok powstania: 1975-1981

Technika: asamblaż

Materiały: tkanina, futro

Wymiary: wysokość 310 cm, szerokość 120 cm, grubość 12 cm

Praca jest monumentalnym sztandarem w formie stojącego prostokąta, o trzymetrowej wysokości, utrzymanym w ciemnej kolorystyce.

Tło jest niejednorodnie czarne, ciemniejsze u góry.

W dolnej połowie naszyto na nim ciemne, prawie czarne futerka królicze, wyprawione płasko. Jest ich siedem. Niektóre z nich obwiedzione są wąską, czerwoną linią. Ich oczy zostały zastąpione paciorkami. Futerka zostały ustawione dośrodkowo, naszyte na nieregularną formę granatowego weluru – kleksa.

Środkowe lewe futerko przysłania dół kolorowej fotografii, przedstawiającej prawą dłoń naturalnej wielkości, trzymającej zapaloną zapalniczkę. Fotografia umiejscowiona jest w jednej trzeciej wysokości pracy. Widoczny jest zarys palca wskazującego, za nim płomień, oraz kciuk odwiedziony w prawo.

W dwóch trzecich wysokości, w centrum pracy, naszyta jest rozłożona biała skórka królicza. W jej centrum znajduje się srebrna bombka. Nad nią umiejscowiono gipsowego baranka wielkanocnego. Pod nią zawieszono białe paciorki różańca zakończone miedzianym krzyżem.

W trzech czwartych wysokości, nieco po prawo od osi symetrii, umieszczono czarno-białą fotografię. To pełnopostaciowy akt męski. Mężczyzna stoi z rozłożonymi na boki rękami w pozie ukrzyżowanego Chrystusa, ujęty od tyłu. Głowa obramowana jest czerwonym, okrągłym odblaskiem rowerowym. Na postać tę wskazuje czerwona linia, biegnąca od lewej do prawej.

Przy dolnej krawędzi obrazu znajduje się ornament ze zwisających łyżeczek do herbaty pomalowanych na czarno.

Leszek Karczewski, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN