Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Kompozycja fakturowa Nr 1004" należy do grupy tak zwanych „Fakturowców", które Bronisław Kierzkowski tworzył od końca lat 50., aż do śmierci. Były to abstrakcyjne obrazy-przedmioty skomponowane z elementów metalowych, które artysta zatapiał w mokrym gipsie. Kolejnym pracom z serii nadawał tytuły „Kompozycja" lub „Kompozycja fakturowa" i opatrywał je numerami. Do swoich realizacji używał różnorodnych, wykonanych przeważnie z metalu materiałów, m.in. blachy, ażurowych taśm, siatek, drutów i innych przemysłowych odpadków, które zbierał na złomowisku. Komponował je i formował na różne sposoby, wykorzystując podatność materii na modyfikacje. Jego prace cechował antyestetyzm, mimo że wiele z nich miało charakter dekoracyjny. Niektóre realizacje budowane były w oparciu o geometryczne układy, którymi rządziła harmonia i spokój. Inne, jak „Kompozycja fakturowa Nr 1004", cechuje znacznie większa dynamika. Kierzkowski wykorzystał w pracy kawałki metalowej taśmy, za pomocą której stworzył owalne formy stanowiące centrum kompozycji. Wokół nich, w pewnym napięciu, „wirują” kolejne pasy przypominające naprężony mechanizm zegara. Ograniczona naturalna kolorystyka materii, którą posługuje się artysta oraz powstający światłocień wzmagają dramatyzm kompozycji. Kierzkowski działał w obrębie malarstwa materii i uważany był za jednego z bardziej radykalnych przedstawicieli tego nurtu. Wypracował swój własny, unikatowy typ wypowiedzi artystycznej, w którym interesowała go nie tylko struktura dzieła, ale także samo tworzywo. Fascynacja materią zrodziła się u niego w momencie, w którym dotarł do jej biologicznych podstaw. Jak wspominał „Stąd wzięły się punkty, perforacje, komórki. To był materiał dosłownie i w przenośni” ( „Bronisław Kierzkowski. Malarstwo", katalog wystawy Galerii Büchner i Fibak, Warszawa 2003). Punktem odniesienia, lecz nie inspiracją, była dla Kierzkowskiego koncepcja unizmu Władysława Strzemińskiego, który był jego nauczycielem w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego). Otworzyła go ona na poszukiwania w kierunku abstrakcji, jednak artysta szybko wypracował swój odrębny styl, który znalazł odbicie w jego unikatowych kompozycjach przestrzennych.

Dorota Stolarska-Kultys
 

„Kompozycja fakturowa Nr 1004" to praca złożona z metalowych taśm. Zostały one zatopione w gipsie. Praca należy do grupy tak zwanych „Fakturowców". Bronisław Kierzkowski tworzył je od końca lat 50. Są to obrazy-przedmioty. Artysta wykorzystywał w nich różne elementy z metalu. W dziele interesowała go struktura. To prace na styku malarstwa i rzeźby.

Bronisław Kierzkowski był malarzem. Zazwyczaj obrazy są płaskie. „Kompozycja fakturowa nr 1004” jest wypukłym obrazem, przypomina rzeźbę. Tło obrazu wykonane jest z gipsu. Kiedy gips był jeszcze miękki, artysta wrzucił do niego różne przedmioty. Są to części maszyn i powyginana metalowa taśma. Powierzchnia obrazu jest nierówna. Widać, że gips jest śliski w dotyku. Metal jest w dotyku zimny. Zardzewiała taśma metalowa chropowata. Te właściwości powierzchni nazywamy fakturą.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Bronisław Kierzkowski

Tytuł: „Kompozycja fakturowa nr 1004”

Wymiary: wysokość 65,2 cm, szerokość  85,3 cm, głębokość 7,5 cm

Technika: relief, metalowe elementy, gips

Rok powstania: 1965

Praca Bronisława Kierzkowskiego to poziomy prostokątny obraz wykonany z zatopionych w gipsie trójwymiarowych metalowych elementów. Przestrzenność kompozycji  a jednocześnie ujęcie ramą nie pozwalają jednoznacznie przypisać pracy ani do malarstwa ani do rzeźby.

Obraz ujęty jest prostą białą ramą z drewnianych listewek. Powierzchnia obrazu została grubo założona białym gipsem, w którym zastygły metalowe taśmy i fragmenty mechanizmów. Białych ram dotykają czarne wstęgi ustawione w gipsowym podłożu na sztorc, tworzące leżące koncentryczne  owale lub spiralę. W centrum przypominającej gniazdo kompozycji widnieją cztery okrągłe obiekty podobnego rozmiaru– dwa nieco niżej, dwa wyżej. Żaden z nich nie jest w geometrycznym środku pracy. Na lewo od centrum ciąży ku dolnej krawędzi szara półokrągła forma podobna do czaszy aluminiowej łyżki wazowej. Jest ona opleciona czarną metalową wstęgą. Na prawo od niej znajduje się spirala z ażurowej taśmy perforowanej w pionowe szczeliny. W środku ślimacznicy znajduje się wypełniona białym gipsem okrągła puszka. Powyżej od niej znajdują się otoczone czarnymi listwami dwie grafitowe tarcze zębate nabite na metalowe trzpienie. Gips przecisnął się pomiędzy krenelażem zębatek i wypłynął na powierzchnię regularnymi, obłymi formami przypominającymi opuszki palców. W przestrzeniach pomiędzy formami a listwami artysta wcisnął w gips niewielkie metalowe blaszki o różnych kształtach. 

Bronisław Kierzkowski tworzył prace zwane „fakturowcami” od końca lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku aż do śmierci w roku 1993. Używał blach, siatek, ażurowych taśm i listew  oraz fragmentów maszyn znalezionych na złomowiskach do plastycznych przekształceń elastycznych materiałów. Efekty swoich eksperymentów i poszukiwań zatapiał w gipsie i ramował niczym obrazy. Prace miały charakter abstrakcyjnych obiektów o konotacjach industrialnych. Kolejne prace tytułował słowem „kompozycja” oraz numerem, w czym bliski był konstruktywistom lat dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN