Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Klatki wolne" to przestrzenna kompozycja ścienna przedstawiająca układ ażurowych, metalowych elementów zatopionych w gipsowej płaszczyźnie. Praca należy do grupy tak zwanych „Fakturowców", które Bronisław Kierzkowski tworzył od końca lat 50., aż do śmierci. Artysta opracował swój własny, charakterystyczny typ wypowiedzi plastycznej mieszczący się w obrębie odwołującego się do strukturalizmu malarstwa materii. W swoich reliefowych kompozycjach czerpał z unistycznych koncepcji Władysława Strzemińskiego, który był jego nauczycielem podczas studiów w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego). Nie była to jednak bezpośrednia inspiracja, a raczej punkt odniesienia dla dalszych poszukiwań, kontynuowanych w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku (obecnie Akademia Sztuk Pięknych), w której dominowały tendencje kolorystyczne, a następnie w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie Kierzkowski zainteresował się strukturą kompozycji malarskich. Ze studiów nad fakturą obrazu narodziły się pierwsze kompozycje przestrzenne – abstrakcyjne obrazy-przedmioty, początkowo kolorowe, a z czasem ograniczone do dwóch rodzajów materii: gipsu i metalu oraz ich naturalnej surowej barwy. Artysta wykorzystywał w pracach różnorodne elementy takie jak blachy, ażurowe taśmy, siatki, druty i inne przemysłowe odpadki, które zbierał na złomowisku. Osadzał je następnie w mokrej gipsowej masie, która przelewała się przez dziurki i perforacje, w niektórych miejscach zalepiając je, a w innych tworząc organiczne spiętrzenia. Miejsce koloru zajęły w pracach efekty światłocieniowe wydobywające bogatą fakturę kompozycji i podkreślające obecne w niej kontrasty. Mimo pewnego „antyestetyzmu” cechującego twórczość Kierzkowskiego wiele jego realizacji ma charakter dekoracyjny. Są wśród nich „Klatki wolne", w których układ elementów oparty został o geometryczny porządek i harmonię wynikające z zastosowania przemyślanych pionowych i poziomych podziałów.

„Klatki wolne" to kompozycja złożona z metalowych elementów. Zostały one zatopione w gipsie. Praca należy do grupy tak zwanych „Fakturowców". Bronisław Kierzkowski tworzył je od końca lat 50. Są to obrazy-przedmioty. Artysta wykorzystuje w nich różne elementy z metalu. W dziele interesuje go struktura. To prace na styku malarstwa i rzeźby.

Bronisław Kierzkowski był malarzem. Zwykle malował obrazy pędzlami i farbami. Czasem tworzył obrazy z gipsu i metalowych przedmiotów. Dlatego jego obrazy podobne są do rzeźb. Obraz namalowany farbami ma dwa wymiary. Są nimi wysokość i szerokość. Obrazy tworzone przez Bronisława Kierzkowskiego mają trzy wymiary. Są nimi wysokość, szerokość i grubość. Obraz zatytułowany jest „Klatki wolne”. Artysta włożył w miękki gips kilka rzędów metalowych przedmiotów. Przypominają barierki balkonów z pionowymi prętami. Przypominają też fragmenty klatek dla zwierząt. Przedmioty ułożone obok siebie przypominają rząd balkonów. Przypominają też rząd klatek dla zwierząt. Klatki są puste.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Bronisław Kierzkowski

Tytuł: „Klatki wolne”

Wymiary: wysokość 46 cm, szerokość 55,5 cm, głębokość 12,5 cm

Technika: reliefowa kompozycja z elementów metalowych wtopionych w gipsowe podłoże

Rok powstania: 1966

Praca Bronisława Kierzkowskiego to prostokątna pozioma płyta zagruntowana białym gipsem. Margines pracy o szerokości około pięciu centymetrów jest biały i gładki. Koncentryczne pole prostokątne mieści liczne metalowe ażurowe wstęgi, zamocowane w grubiej nałożonym gipsie i odstające od powierzchni różnorodnymi łukami. Perforacje w metalowych taśmach to pionowe prześwity. Taśmy mocowane są w układzie poziomym, łuki odstają od płyty niczym balustrady balkonów. Kierzkowski użył trzech rodzajów metalowych taśm – najmniejszej o wysokości około pięciu centymetrów, średniej o wysokości około ośmiu centymetrów i największej o wysokości około dwunastu centymetrów. Ażurowe taśmy przenikają się, nakładają na siebie, wnikają w swoje przestrzenie. Praca ma też charakter warstwowy - najwyższe taśmy są najbliżej płaszczyzny, najniższe – najdalej od niej, na wierzchu.

Kompozycję można podzielić na trzy poziome pasy, które wynikają z układu taśm. Nie mają one wyraźnych granic. Środkowy pas jest najniższy, zewnętrzne mają podobną wysokość.

• Górny pas. Najwyższy pas składa się z trzech łuków z największych ażurowych taśm ustawionych obok siebie. Nie jest to precyzyjny rytmiczny układ, widoczne są odstępstwa od pionów i poziomów mocowań. W ten pas wnikają dwa łuki ze średnich taśm, które półkolistymi klamrami łączą pierwszy z drugim duży łuk i drugi z trzecim. Półkola z najmniejszych wstęg zamocowane są w prześwitach skrajnych  największych taśm. Te niskie balkony są zaczepione po dwa – jeden nad drugim.  
• Środkowy pas. Środkowy pas porządkuje perforowana średnia wstęga ciągnąca się przez całą szerokość – po lewej stronie przestrzennie wybrzusza się, przy prawej krawędzi przylega do płaszczyzny. W skrajnych fragmentach tego pasu znajdują się pękate łuki z najniższej taśmy – dwa po lewej stronie, jeden po prawej.
• Dolny pas. Dolny pas rozpoczyna z lewej strony średnia siatka odstająca łukiem od podłoża, kolejne dwa łuki są wykonane z najwyższej siatki i spięte klamrą średniej taśmy. Najniższa siatka pękatymi , przestrzennymi łukami przenika dolne warstwy  przy lewej krawędzi, w centrum i dwukrotnie przy prawej krawędzi.

Powierzchnia pracy jest falującym, zmieniającym się w świetle obiektem.

 Bronisław Kierzkowski tworzył prace zwane „fakturowcami” od końca lat pięćdziesiątych dwudziestego wieku aż do śmierci w roku 1993. Używał blach, siatek, ażurowych taśm i listew oraz fragmentów maszyn znalezionych na złomowiskach do plastycznych przekształceń elastycznych materiałów. Efekty swoich eksperymentów i poszukiwań zatapiał w gipsie i ramował niczym obrazy . Prace miały charakter abstrakcyjnych obiektów o konotacjach industrialnych. Kolejne prace tytułował słowem „kompozycja” oraz numerem, w czym bliski był konstruktywistom lat dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN