Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Prezentowane fotografie łączy jeden wspólny temat – pejzaż. Przewija się on w całej twórczości Edwarda Hartwiga, artysty mocno zakorzenionego w tradycji plastycznej, dostrzegającego w krajobrazie motyw szczególnie powiązany z malarstwem. W młodości Hartwig uczęszczał na zajęcia do pracowni malarstwa i studiował prace impresjonistów i postimpresjonistów, które stanowiły dla niego źródło inspiracji. Malarskie fascynacje dały o sobie znać zwłaszcza w początkowym okresie twórczości, z którego pochodzą fotografie „Wisła", „Snopy" i „Pejzaż". Cechuje je rozproszone światło, lekko poruszony i miękko potraktowany rysunek, zatracające się kształty i kontury. W uzyskaniu malarskiego efektu pomagało Hartwigowi stosowanie tzw. technik szlachetnych, w tym m.in. złotobromu dającego specyficzne zabarwienie odbitki. W pracach z wczesnego okresu, które autor określał mianem „obrazów fotograficznych”, dostrzec można wpływy tradycji piktorializmu i bezpośrednie nawiązania do malarstwa impresjonistycznego. Podobnie jak impresjoniści artysta starał się utrwalić bezpośrednie wrażenia zmysłowe i ich ulotność. Wiele uwagi poświęcał studiowaniu światła, badaniu stopnia jego intensywności i temu, jak rozkłada się ono na powierzchniach. Jego fotografie cechuje subiektywizm. Nie interesowało go wierne oddawanie rzeczywistości, ale kreowanie własnej wizji świata. Na rozbudzenie u Hartwiga zainteresowania pejzażem wpływ miał również Jana Bułhaka, piewca piktorializmu i propagator programu „fotografii ojczystej".

W 1933 roku Hartwig wyjechał na studia do Instytutu Grafiki do Wiednia, gdzie poznał techniki graficzne stosowane w fotografii, co wpłynęło na zmianę jego stylu. Zrezygnował z półtonów i miękkiego rysunku na rzecz ostrych kontrastów, ograniczenia palety do czerni i bieli, graficznej, kontrastowej formy oraz eksperymentów ocierających się o abstrakcję i skrótowy, plakatowy przekaz. Od tego momentu znaczna część jego pracy odbywała się w ciemni, a negatyw stanowił jedynie punkt wyjścia do dalszych działań. Dzięki temu artysta mógł poprzez przetworzenia uczynić pejzaże jeszcze bardziej subiektywnymi. Wynikiem tego rodzaju eksperymentalnych działań jest jedna z omawianych prac – powstałe w 1977 roku „Pejzaże". Również fotografię „Fiordy", „Norwegia" charakteryzują mocne kontrasty wyostrzające kształty do tego stopnia, że czernie zlewają się ze sobą, tworząc abstrakcyjne formy. Ingerencja autora nie jest tu jednak tak daleko posunięta, podobnie jak w pracy „Po halnym", „Tatry", bliższej już czystej fotografii, do której Hartwig z czasem powrócił.

Pod koniec życia artysta rozpoczął eksperymenty z kolorem i tutaj także głównym tematem był pejzaż.

Prezentowane fotografie łączy jeden wspólny temat – pejzaż. Przewija się on w całej twórczości Edwarda Hartwiga. To wynik jego zainteresowania malarstwem. Na początku fotograf pokazywał krajobraz w sposób romantyczny. Jego fotografie przypominały obrazy. Były lekko niewyraźne, poruszone. Z czasem autora zainteresowały inne techniki. Zaczął eksperymentować. W ten sposób powstały prace oparte na czerni i bieli. Bardziej przypominały grafikę albo plakat. Równocześnie Hartwig robił zdjęcia pejzażu, których charakter był bardziej klasyczny.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Edward Hartwig zajmował się fotografią, lubił fotografować pejzaże. Po studiach w Instytucie Grafiki w Wiedniu (1933) Edward Hartwig zaczął stosować w swoich fotografiach graficzne kontrasty czerni i bieli. Pod koniec życia zaczął eksperymentować z fotografią kolorową.

Opis dzieł:

Prace fotograficzne Edwarda Hartwiga: „Snopy” (1924-25), „Wisła” (1925), „Pejzaż” (1930) wzorują się na impresjonistycznych obrazach Claude'a Moneta. W latach 80. i  90. XX wieku Monet malował w Giverny cykle obrazów, przedstawiające odbijające się w wodzie fragmenty pejzażu (np. topole, stogi siana). Cykle obrazów Moneta pokazywały jak zmienia się wizerunek pejzażu w zależności od oświetlenia. Edward Hartwig ukazywał zacierające się kontury odbicia w ruszającej się wodzie. Hartwig pokazywał jak przedzierające się przez chmury światło słońca odbija się wodzie. Stosował w tym celu rozmaite techniki fotograficzne.

W fotografiach: „Fiordy, Norwegia” (1965), „Po halnym, Tatry”(1971), „Krajobrazy” (1970) ważne są kontrasty i rytmy powtarzających się układów. Zaczyna to przypominać prace abstrakcyjne.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Edward Hartwig

Tytuł: „Snopy” (1924-25), „Wisła” (1925), „Pejzaż” (1930).

Wymiary: wysokość 18 cm,  szerokość 17,5 cm; szerokość 16,5 cm,  wysokość 23,5 cm; wysokość 28 cm,  szerokość 36 cm

Technika: fotografia (złotobrom)

Rok powstania: 1924-25, 1925, 1930

Monochromatyczne fotografie pejzażowe Edwarda Hartwiga to zróżnicowana próba jego twórczości. Najwcześniejsze w tym zestawie prace to przedwojenne fotografie „Snopy” (1924-25), „Wisła” (1925) oraz „Pejzaż” (1930). „Snopy” to kwadratowa fotografia w sepii, sygnowana białą kredką na awersie, w technice złotobrom. Złotobrom to szlachetna technika fotograficzna, włączająca w proces utrwalania odbitki złoto. Ta technika pozwala uzyskać efekt przypominający grafikę lub obraz. Praca przedstawia dwa snopy siana na tle nieba z jasnymi obłokami. Obiektyw Hartwiga uchwycił je od dołu, z jasnym pasem rżyska na pierwszym planie. Linia horyzontu jest lekko skośna, wznosi się nieznacznie w prawą stronę. Snopy stoją obok, nie zachodzą na siebie. Snop po lewej stronie jest nieco bliżej, po prawej - nieco w głębi kompozycji. Oba odcinają się ciemnymi plamami od dominującego nieba z mięsistymi, pierzastymi obłokami, które zajmuje górną połowę pracy. Podobnego zabiegu Hartwig użył w sepiowej fotografii „Wisła”. W pionowym, prostokątnym zdjęciu 23,5 cm x 16 cm, linia horyzontu jest uchwycona na wysokości 8 centymetrów. Dolny pas zajmujący 1/3 kadru to wijąca się leniwie linia rzeki Wisły pomiędzy ginącymi w kontrastowym cieniu polami, która lśni od blasku słońca. 2/3 kompozycji to ujęcie nieba pokrytego zróżnicowanymi chmurami, spod których przezierają silne promienie słońca. Ziemski pas zdjęcia to przestrzeń ostrych linii, kontrastów światła i cienia, zaś górna część to miękka, zróżnicowana, rozmglona kompozycja. Fotografia „Pejzaż” to eksperyment Hartwiga, który sfotografował krajobraz odbity w tafli wody – rzeki, stawu, jeziora. Na zdjęciu widać rozedrgane, o miękkich konturach przybrzeżne drzewa na tle zachmurzonego nieba. Drzew jest sześć, wyłaniają się z nieokreślonej ciemnej plamy na dole zdjęcia. W centrum są widoczne cztery pnie o smukłych koronach, po prawej stronie jeszcze dwa. Powierzchnia wody nie jest lustrem doskonałym. Delikatne zmącenie tafli ruchem czy wiatrem sprawiło, że odbicie uchwycone na zdjęciu jest na granicy mimesis i abstrakcji. Fotografie Edwarda Hartwiga z okresu międzywojennego są niezwykle cenne ze względu na wojenne losy jego domu i pracowni.  W trakcie II wojny światowej dom Hartwigów zniszczyła bomba, grzebiąc bezpowrotnie ogrom dorobku artysty z lat 20-tych i 30-tych.

Powojenna część zbioru fotografii Edwarda Hartwiga dowodzi kontynuacji zainteresowań artysty dla zagadnień światła, piktoralizmu, plastyczności nastrojowego i tajemniczego pejzażu.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN