Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Prezentowany materiał filmowy to ocalałe 12 fragmentów czarno-białej taśmy nitro 35 mm, zawierających urywki filmów Janusza Marii Brzeskiego „Profile (Przekroje)" oraz „Beton", którego współreżyserem i odtwórcą głównej roli był Kazimierz Podsadecki. Odcinki taśmy zostały zmontowane przypadkowo, w celu ich zachowania. Niektóre z nich sklejono w odwrotnym kierunku, a część fragmentów to obraz negatywowy. Prawdopodobnie jedynie sam początek zapisu (chodzący ludzie) to wycinek z „Profili", a reszta materiałów pochodzi z filmu „Beton".

W Muzeum Sztuki w Łodzi znajdują się także niepołączone, krótkie fragmenty taśmy 35mm negatywowej z pojedynczymi klatkami z „Betonu" oraz czarno-białe fotosy z tego filmu (numery inwentarzowe: MS/SN/2385-2399).

W 1932 roku Brzeski zainicjował powstanie w Krakowie klubu Studia Polskiej Awangardy Filmowej (SPAF), którego współorganizatorem był również Podsadecki. Obaj artyści swoje początkowe fascynacje kinem realizowali poprzez fotomontaże i montaże. Taki charakter miały „Profile" Brzeskiego, które zmontowane zostały z rozmaitych skrawków taśmy, pochodzących najprawdopodobniej z kronik. Film stanowił próbę, jak głosiła zapowiedź prasowa zamieszczona w „Ilustrowanym Kurierze Codziennym", „dania, przy pominięciu scenariusza, pewnej ilości wrażeń i nastrojów, li-tylko za pomocą kontrastów i następujących po sobie obrazów o różnym natężeniu akcji”. Autor opowiadał się za pozbawionym fabuły, eksperymentalnym, „filmem beztreściowym”, w którym kolejne sceny nie posiadając ze sobą żadnego związku działają na widza poprzez kontrast zestawionych motywów. Brzeski sięgnął tu po chwyty awangardowe znane między innymi z pochodzącego z 1927 roku filmu „Berlin - Symfonia wielkiego miasta" Waltera Ruttmanna. Dzieło niemieckiego reżysera zostało zaprezentowane razem z „Profilami" podczas I Krakowskiej Wystawy Fotografii Modernistycznej zorganizowanej w 1931 roku. Film Brzeskiego był drugim, po „Aptece" Franciszki i Stefana Themersonów, zrealizowanym w całości polskim filmem eksperymentalnym.

Drugi z obrazów, „Beton" to jedyny film, który powstał ramach działalności SPAFU. Zrealizowany był we współpracy z operatorem Januszem Wasungiem w krakowskim atelier filmowym braci Adama i Wiktora Karaś. Obsadzonemu w roli głównej Podsadeckiemu towarzyszyła Nela Nelińska w roli „dziewczyny”. Akcja „Betonu" rozgrywa się w środowisku wielkomiejskim i opowiada o alienacji człowieka w stechnicyzowanym mieście przyszłości. Fabuła ukazywała tragiczne losy robotnika pracującego na budowie drapacza chmur. Jak dowiadujemy się ze wzmianek w gazetach, film miał raczej klasyczną strukturę, ale nie brakowało w nim elementów bardziej eksperymentalnych i awangardowych. W początkowym ujęciu miał być zastosowany fotomontaż, a scena przyjazdu robotnika do miasta „betonu”, stanowiła podobno niemal abstrakcyjną sekwencję kolejową sprowadzoną do gry figur geometrycznych. Z ocalałych fragmentów wywnioskować można, że film był ciekawie zmontowaną i wykorzystującą śmiałe efekty wizualne (nietypowe kadrowanie i perspektywa ujęć, powtórzenia, podwójna ekspozycja) opowieścią. „Beton" wpisuje się w nurt tzw. symfonii miejskich, którym początek dał wspomniany film Ruttmanna. Pozostając pod jego wpływem Brzeski postulował by polscy filmowcy dokumentowali życie metropolii, a także by fotografowali: „pędzące ekspresy, przesuwające się zwrotnice. Pokażcie labirynt szyn ginących na sentymentalnym horyzoncie i sygnały kolejowe. Niech semafory pokażą nową drogę filmom polskim” ( „Miasta – które czekają na swoich reżyserów", „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 29 XI 1932, dod. „Kurier Filmowy” nr 48). Zafascynowany estetycznym potencjałem nowoczesności autor, dostrzegał jednocześnie jego negatywne i niepokojące aspekty. Ukazał grozę stechnicyzowanego świata i metropolię jako przestrzeń konfliktów.

Prezentowany materiał to fragmenty dwóch filmów Janusza Marii Brzeskiego: „Profile" oraz „Beton". Drugim reżyserem „Betonu" był Kazimierz Podsadecki. Artysta zagrał w nim również główną rolę.

„Profile" składają się z różnych skrawków taśmy filmowej. Film nie ma scenariusza. Opiera się na kontrastach i wrażeniach. Powstają one przez zderzenie ze sobą różnych obrazów. Kolejne sceny nie mają ze sobą związku. Jest to eksperyment.

„Beton" ma klasyczną strukturę. Jego akcja rozgrywa się w wielkim mieście. Film opowiada o samotności człowieka. Ukazuje tragiczne losy robotnika pracującego na budowie drapacza chmur. Także i tutaj pojawiają się eksperymenty. Na przykład nałożone na siebie obrazy. W filmie widać fascynację wielkim miastem, ale też niepokój.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artystach:

Janusz Brzeski i Kazimierz Podsadecki fascynowali się kinem. Robili fotomontaże
i montaże. Fotomontaż to technika wycinania i łączenia fragmentów różnych fotografii. Montaż to połączenie  oddzielnych części filmu w całość.

Opis dzieła:

„Profile, Beton” składa się z fragmentów dwóch filmów. Fragmenty zostały zmontowane przypadkowo. Zmontowano je po to, aby je zabezpieczyć. Film składa się z kilkunastu kadrów. Pierwszy film nosił tytuł „Profile”. Jego autorem jest Janusz Maria Brzeski. Drugi film nosił tytuł „Beton” - nakręcili go Janusz Maria Brzeski oraz Kazimierz Podsadecki.

Film „Profile” był pozbawiony fabuły, był to eksperyment. Kolejne sceny nie miały ze sobą związku, były to różne obrazy.  Film został zmontowany z różnych skrawków taśmy, które pochodziły prawdopodobnie z kronik filmowych. Kronika filmowa to krótki film dokumentalny. Film Profile nie opowiadał konkretnej historii.

Akcja filmu „Beton” rozgrywa się w wielkim mieście. Film opowiadał o samotności, nowoczesności, o wadach i zaletach życia w mieście. Bohaterem filmu jest robotnik, pracujący na budowie drapacza chmur.

O tym, jak wyglądały filmy możemy dowiedzieć się z dawnych gazet i zachowanych fragmentów.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Janusz Maria Brzeski, Kazimierz Podsadecki
Tytuł: „Profile”, „Beton”
Rok powstania: 1931-1933
Tworzywo: taśma filmowa 35 mm (Nitro)
Czas trwania:  2 minuty 35 sekund
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Na materiał filmowy składają się fragmenty dwóch filmów: Janusza Marii Brzeskiego pt. „Profile” oraz filmu „Beton” autorstwa Brzeskiego i Kazimierza Podsadeckiego. Jest to kilkanaście kadrów. W trakcie filmu zmienia się skala ujęć. Są zarówno szerokie widoki jak i silne zbliżenia. Film rozpoczyna się  od sceny na ulicy. Jej niewielki fragment obserwujemy z góry. Na chodniku stoi kobieta ubrana w futro. W lewem górnym rogu jest część zegarowej tarczy. Druga scenka to zbliżenie na dłonie osoby, która ze stołu przykrytego białym materiałem zabiera okrągłe puderniczki – otwarte i zamknięte. Wracamy na ulicę. Mężczyzna w płaszczu i kapeluszu mija ścianę budynku z dużymi oknami podzielonymi na kilkanaście kwater. Kolejna scena jest bardziej kameralna. To zbliżenie na lusterko trzymane przez mężczyznę, którego twarz odbija się w zwierciadle. Następna scena może budzić niepokój.
To widok z góry na rękę. Pod dłonią powoli powiększa się ciemna plama. Dwa kolejne kadry dotyczą architektury. W pierwszym kamera pokazuje od dołu do góry fragment kościoła.
Na drugim uwieczniony został prosty, modernistyczny budynek. Z napisu na nim umieszczonego dowiadujemy się, że jest to Miejski Dom Wycieczkowy. Następne ujęcie jest przekrzywione. Na pierwszym planie słup energetyczny. Przenosimy się znów na ulicę z zegarem. Wśród przechodniów pojawia się znana nam już kobieta w futrze. Podchodzi do niej mężczyzna w kapeluszu. Odchodzą. My trafiamy do lokalu. Do baru podchodzi kobieta i mężczyzna. Młody chłopak za kontuarem wypełnia im małe kieliszki. Para wypija zawartość. Rozmawiają. Mężczyzna zapala papierosa. Nasza uwaga skierowana zostaje teraz na damskie nogi. Kobieta ma buty na obcasie, spódnicę do kolan. Za nią pojawia się druga kobieta w niższych butach. Także w spódnicy. Za nimi trzecia. Widzimy czarne buciki w zapięciem wokół kostek. Znów zbliżenie na parę przy barze. Rozmawiają. Kolejna scena jest nieostra. Jakby za mgłą widzimy sylwetki kobiety i mężczyzny. Ostatnie dwa ujęcia to znów sceny miejskiej ulicy. Na jednym i drugim, na końcu ulicy wyłania się ceglany kościół.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN