Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Dwie fotografie ukazujące pożar w Wilnie pochodzą najprawdopodobniej z zespołu tek wileńskich, zawierających zdjęcia wykonywane przez Jana Bułhaka w latach 1916–1919. Znaczną część zbioru stanowi fotograficzna dokumentacja zabytków architektury miasta, jednak znalazły się w nim też obrazy o charakterze nieco bardziej reportażowym. Bułhak przez całe życie należał do zwolenników wywodzących się z XIX wieku szlachetnych metod w fotografii i krytyków wszelkich jej amatorskich przejawów. Był zdania, że zdjęcia wykonywane „z ręki” aparatem małoobrazkowym pozbawiają obraz artystycznych walorów. Między innymi jego przekonania przyczyniły się do tego, że fotografia artystyczna – nazwana przez Bułhaka fotografiką – została w Polsce silnie oddzielona od fotografii prasowej czy dokumentalnej. Artysta sam jednak w swojej działalności przekraczał tę granicę, czego przykład stanowi właśnie stworzony przez niego katalog zabytków Wilna. Zebrane w nim fotografie mają charakter dokumentalny, cechuje je dążenie do jak najlepszego odwzorowania obiektu i staranna kompozycja, wykorzystująca nowoczesne, bliskie estetyce Nowej Rzeczowości rozwiązania. Tym jednak, co nie pozwala ich do tego nurtu zakwalifikować, jest ich silnie subiektywny charakter i stojąca za nimi misja artysty, by za ich pomocą zaświadczyć o bogatej i długiej tradycji miasta oraz jego miejscu w Polskiej kulturze. Niezależnie od podejścia, trudno Bułhakowi odmówić zacięcia dokumentalisty, przejawiającego się również w świadomości doniosłości pewnych zdarzeń. Wykonane przez niego fotografie pożaru ukazują ogień trawiący jedną z przemysłowych dzielnic Wilna w wyniku odbywających się w 1916 roku działań wojennych. Z perspektywy misji kształtowania narodowej świadomości realizowanej w fotografiach Wilna (a później także innych rejonów Polski) wydarzenie to wydaje się wyjątkowo istotne. Ukazuje bowiem wojnę, która dała Polakom najpierw nadzieję, a następnie przyniosła im niepodległość. Tragiczne zdarzenia z nią związane i cena zniszczenia stanowią więc kolejny element składający się na historię oraz tożsamość miasta i narodu.

Dorota Stolarska-Kultys

Dwie fotografie przedstawiają pożar. Zostały wykonane w Wilnie. Pożar był wynikiem działań wojennych. Jan Bułhak mieszkał w Wilnie od 1912 roku. Robił zdjęcia głównie zabytkom. W swojej twórczość kierował się patriotyzmem. Chciał przybliżyć Polakom ich kulturę. Również zdjęcia pożaru mają taki cel. I wojna światowa dała Polsce niepodległość. Była ważnym wydarzeniem i Bułhak chciał zachować pamięć o niej.

Informacje o artyście:

Jan Bułhak robił fotografie. Fotografował architekturę wielu miast, zabytków, detali architektonicznych. Najbardziej lubił robić zdjęcia Wilna. Zabytki Wilna pokazywał w połączeniu z zielenią. Często fotografował cienie i odbicia w wodzie. Pokazywał budynki na tle nieba. Robił zdjęcia w lecie i w zimie.

Opis dzieła:

Dwa zdjęcia pochodzą najprawdopodobniej z lat 1916 – 1919. Bułhak pokazuje pożar w Wilnie. Na zdjęciu widać przede wszystkim dym zasłaniający płonące budynki.

Fotografie przypominają obraz Williama Turnera z 1835 roku „Pożar Parlamentu“. Bułhak stosował specjalne techniki fotograficzne. Fotografia miała przypominać namalowany obraz. Taki efekt „malarskości“ w fotografii nazywa się piktoralizmem.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Bułhak

Tytuł: „Pożar w Wilnie”

Wymiary: wysokość 11 cm, szerokość 16,5 cm, z passe-partout – wysokość 32,7 cm, szerokość 25,2 cm

Technika: fotografia czarno-biała

Rok powstania: 1916

Praca Jana Bułhaka to czarno biała pozioma prostokątna fotografia ukazująca spowite dymem budynki z trzema strażakami.

W pracy można wyróżnić trzy plany zajmujące poziome pasy podobnej wysokości – pas gruntu, budynków i nieba. Najniższy pas to ciemny grunt – ziemia ze szczątkami drewnianych belek i desek. Skupisko zgliszczy znajduje się po lewej stronie fotografii. Zwęglone deski są flankowane przez trzech wąsatych strażaków – najwyraźniej sfotografowany mężczyzna stoi nieco na prawo od pionowej osi symetrii kompozycji, dwaj pozostali stoją głębiej przy lewej krawędzi zdjęcia. Pierwszy ze strażaków stopy ma w połowie wysokości pasa gruntu, granica między ziemią a murami domów przebiega w okolicach jego pasa. Strażak zwrócony jest w lewo, choć twarz kieruje ku obiektywowi aparatu. Jest ubrany w ciemny strój – kurtkę z długimi rękawami i długie spodnie z nogawkami wpuszczonymi w wysokie oficerki. Lewą zgiętą w łokciu ręką przytrzymuje pasek karabinu zarzuconego na ramię. Ponad łokciem przewiązaną ma na ramieniu białą chustę, być może opatrunek. Głowę mężczyzny ochrania hełm z daszkiem i  szpicem na czubku. Pozostali dwaj strażacy stoją w lekkim rozkroku, frontem do obiektywu. Granica gruntu przecina ich postacie w linii ud. Ubrani są, podobnie jak pierwszy strażak,  w mundury i oficerki, lecz na głowach noszą okrągłe czapki z wysokim otokiem i daszkiem. Bliki światła odbijają się w metalowych sprzączkach grubych pasków. Mężczyźni opierają dłonie o drągi lub strzelby. Pomiędzy nimi a pierwszym mężczyzną stoi niski drewniany wózek na małych kołach.

Drugi plan skomponowany jest ze spowitych dymem trzech murowanych prostopadłościennych budynków. Bryły mają wypalone wyższe kondygnacje, sterczą z nich wysokie kominy. Domy stoją w jednej linii, jeden za drugim, widać je w skrócie perspektywicznym od ściany szczytowej i fasady. Ostatnim pasem, w który wcinają się ciemnymi liniami kominy jest pas zadymionego, szarego nieba.

Jan Bułhak szczególnie cenił szlachetne techniki fotografii. Nie wahał się jednak używać aparatu do celów dokumentalnych. Pożar Wilna z 1916, który wybuchł w mieście podczas działań wojennych, stał się pretekstem do połączenia tych dwóch dróg - Bułhak fotografował płonące budynki chwytając walory plastyczne dymu, pyłu, kurzu i płomieni.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN