Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Pajęczyna – z tym kojarzy się, przynajmniej na pierwszy rzut oka, niewielki rysunek „Gwiazdy ponad rzeczami". Układ linii i kresek przypomina misternie utkaną sieć rozpiętą między krawędziami. Dopiero później można rozpoznać utworzone z kresek znaki rzeczy, skrajnie uproszczone piktogramy, za pomocą których Paul Klee zapisuje swoje postrzeganie świata. Jeszcze później rozpoznawalna staje się nieciągła, pokawałkowana, mocno spłaszczona przestrzeń tegoż świata rzeczy, nad którym zawieszone są nieco niezdarnie przestawione gwiazdy. Wszystko to jest ledwo rozpoznawalne, wabi oko i chwyta widzenie w pajęczynę, nie pozwalając spojrzeniu oderwać się od dzieła.

„Gwiazdy ponad rzeczami" powstały w okresie, kiedy Paul Klee zajmował się głównie rysunkiem, ale oddają również charakter jego późniejszych prac malarskich – ukazujących fantastyczne miasta i ogrody. Artysta uważał, że sztuka nie odtwarza tego, co widzialne, ale uwidacznia to, co pozostaje poza zasięgiem wzroku – precyzyjnie ujmuje pozazmysłowy świat symboli. Może to czynić sięgając po środki podstawowe – punkt, linię i płaszczyznę, jako proste odpowiedniki napięć dostrzegalnych w świecie. Prace Paula Klee pozbawione są rygoryzmu sztuki geometrycznej, od awangardowych działań odróżnia je również powabna zmysłowość i swoista poetyckość.

Paulina Kurc-Maj (Cytat za: „Abecadło", red. Jarosław Lubiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2010, s.nlb. [143]).

„Najróżniejsze linie. Plamy. Cętki. Płaszczyzny gładkie, płaszczyzny cętkowane, kreskowane. Ruch falisty. Ruch hamowany, rozczłonkowany. Ruch wsteczny. Splot, tkanina. Wątek muru, układ łuskowaty. Jeden głos. Polifonia. Gubiąca się, nabierająca siły linia (dynamika)” – napisał Klee w jednym ze swoich tekstów teoretycznych, aby na końcu tej wyliczanki podsumować: „wymieniłem elementy przedstawienia graficznego, które powinny być uwidocznione w dziele”. „Gwiazdy ponad rzeczami" – tytuł, jak i rysunek otwierają szerokie pole interpretacyjne. Widzimy kompozycję plam, linii, znaków, ich kształty są uproszczone. Twórczość Kleego jest, jak sam to określał, „improwizacją psychiczną”. Temat jego prac niknie za poetyką form, trudno definiowalnymi emocjami, odczuciem tajemnicy.

Karol Jóźwiak (Cytat za: „Korespondencje. Sztuka nowoczesna i uniwersalizm", red. Jarosław Lubiak, Małgorzata Ludwisiak, Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2012, s. 378)