Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Rysunek ma charakter szkicu tuszem na papierze. W prawym dolnym rogu znajduje się zarys twarzy ukazanej z profilu. Nieco wyżej, bliżej centrum, umieszczona jest forma dużego kielichowatego naczynia z owocami stanowiąca dominujący element kompozycji. Na górze, po prawej, z plamy czerni wyłania się rysunek kobiecych nóg w pończochach i eleganckich butach na obcasie. Poszczególne elementy zdają się na pozór pozostawać bez związku ze sobą, jednak tak zbudowana kompozycja nabiera „surrealizującego” wyrazu, a jej składowe pozwalają na swobodną grę skojarzeń.

Brzeski zetknął się z ruchem surrealistycznym u jego źródeł we Francji, podczas swojego pobytu w Paryżu w latach 1929–1930. Oddziaływanie tej myśli dało o sobie znać szczególnie w tworzonych przez niego fotomontażach i kolażach, ale nie pozostało też bez wpływu na inne prace artysty. Surrealizm był szczególnie atrakcyjną formą wyrazu dla autora, który zajmował się projektowaniem graficznym. Otwierał on przed nim świat wyobraźni, niezobowiązujących i luźnych zestawień, nieuchwytnych i pozbawionych logiki połączeń, które mógł przenosić na projekty okładek pism, z którymi współpracował zarówno w Paryżu jak i po powrocie do Polski.

Omawiany rysunek w swojej szkicowej formie stanowi prawdopodobnie rodzaj „notatki”, którą Brzeski wykorzystał i rozwinął w innej bardziej skończonej realizacji. Zestawiając ją z inną pracą artysty zatytułowaną „Le journal" (w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi), dostrzec można analogie zachodzące między obiema kompozycjami. Widoczne są one zwłaszcza w wyborze i sposobie rozmieszczenia poszczególnych elementów, obok „kielicha” dostrzec można nawet zarys pękatej butelki, która znalazła się na drugim rysunku. Również tematyka pozostaje spójna. Praca „Le journal", nazywana również „rysunkiem paryskim”, ukazuje wnętrze domu publicznego. To sytuacja prawdopodobnie podpatrzona przez artystę w Paryżu i przywołana z pamięci. Podczas pobytu we Francji Brzeski miał możliwość podpatrywania codzienności paryżan, jak XIX-wieczny flâneur zapuszczał się do gorszych dzielnic, by obserwować życie toczące się w podejrzanych barach, podrzędnych dancingach i domach publicznych. Przebywając w Paryżu, stworzył również tekę fotomontaży i kolaży „Sex" (obecnie w zbiorach prywatnych), które w sposób groteskowy ilustrowały teorie Freuda poprzez utrzymane w duchu surrealistycznym połączenie tekstu z obrazem.

Dorota Stolarska-Kultys

Rysunek tuszem na papierze. Ma charakter szkicu. W prawym dolnym rogu widać twarzy kobiety z profilu. Nieco wyżej, bliżej środka, znajduje się forma, która przypomina kielich. Są w nim owoce. To dominujący element pracy. Na górze po prawej artysta umieścił rysunek kobiecych nóg. Są ubrane w pończochy i buciki. W kompozycji widać elementy surrealizmu. To kierunek, który w sztuce wyraża się poprzez zestawienie ze sobą elementów inaczej niż w rzeczywistości. Dzieła tego rodzaju są jak sny. Ukazany w nich świat jest dziwny.

Dorota Stolarska-Kultys

Rysunek Janusza Marii Brzeskiego z lat. 30. jest właściwie szkicem. Przedstawia paterę na owoce w kształcie kielicha. W górnej części rysunku są narysowane kobiece nogi ubrane w pas do pończoch, pończochy i buty na niskim obcasie. Na dole rysunku jest schematyczny profil twarzy z sygnaturą, czyli podpisem autora pracy. Patera, kobiece nogi i profil twarzy wydają się nie mieć ze sobą nic wspólnego. 

Janusz Maria Brzeski podróżował do Paryża. Szczególnie interesował się surrealizmem francuskim. Dziwne zestawienia różnej wielkości przedmiotów są typowe dla obrazów surrealistycznych.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Janusz Maria Brzeski

Tytuł: „Bez tytułu”

Wymiary: wysokość 34 cm, szerokość 26 cm

Technika: rysunek tuszem

Rok powstania: 1932

Praca Janusza Marii Brzeskiego to pionowa prostokątna kartka z rysunkiem czarnym tuszem, przedstawiającym surrealistyczną kompozycję złożoną z kielicha z owocami, profilu człowieka i nóg kobiecych.

Praca ma charakter szkicu. Rysunek jest uproszczony, linearny, bez światłocienia. Czarne płaskie plamy w kilku miejscach są położone jako kontrastowe, fragmentaryczne tło. Trzy główne elementy zajmują osobne, rozłączne przestrzenie w prostokącie kompozycji. Lewa strona pracy zajęta jest rysunkiem wysokiego kielicha na stożkowatej stopce i długiej nóżce ze smukłą stożkowatą czaszą. Nóżka kielicha ozdobiona jest ukośnym, falującym ornamentem, zaś czasza – wąskim paseczkiem ze wzorem z krzyżyków. Kielich narysowany jest zgodnie z widzeniem trójwymiarowym, krawędzie czaszy widzianej od góry, są zakreślone łagodnym łukiem, podobnie jak stopka. Tymczasem pasek dekoracyjny na czaszy jest poziomą linią. Wnętrze kielicha wypełnione jest pięcioma owocami. Są to, zaczynając od lewej strony, rysowana konturowo z trzema czarnymi plamami gruszka, linearna  cytryna z kilkoma drobnymi kropkami u góry, okrągły owoc, którego skórka pokryta jest  obrysowanymi plamami oraz dwa mniejsze okrągłe owoce podobne do renglod – jeden wypełniony płaską czarną plamą, drugi – czarną plamą zbudowaną z równoległych diagonalnych linii. Lewe narożniki pracy – górny i dolny, są wypełnione nieregularnymi czarnymi plamami i tworzą klamrę okalającą kielich z lewej strony.

Po prawej stronie kielicha, w centrum rysunku pojawia się niedokończony kontur butelki. Wylot butelki ukazany od góry znajduje się na wysokości ozdobnego paska na czaszy kielicha. W dół od wylotu rysuje się miękka falująca linia, która kończy się łukiem obrysu podstawy flaszy. Lewej krawędzi artysta nie zaznaczył. Pomiędzy niepełnym konturem butelki a nóżką i stopą kielicha jest namalowana czarna plama o kształcie zbliżonym do trójkąta.

Po prawej stronie obrazu, w górnej ćwiartce, znajdują się kobiece nogi widziane z przodu , narysowane konturowo, ubrane w pas do pończoch, pończochy i pantofle na niewysokim obcasie. Postać ucięta jest w talii przez górną krawędź kartki. Przestrzeń między nogami postaci oraz pomiędzy lewą noga a prawą krawędzią rysunku jest wypełniona czarną plamą o wystrzępionych krawędziach.

Ostatnim elementem mimetycznym pracy jest, zajmująca dolny prawy narożnik, ujęta profilowo twarz człowieka o migdałowato wyciętym oku z drobną kropką źrenicy, łagodną linią brwi, regularnym nosie i konturze warg. Włosy zaznaczone są czterema falującymi kreskami w miejscu grzywki zaczesanej na bok. W obrysie twarzy, przy dolnej krawędzi znajduje się sygnatura artysty Janusz kropka Marja kropka Brzeski kropka 1932.

Praca ta może być pokłosiem fascynacji artysty francuskim surrealizmem oraz kubizmem. Janusz Maria Brzeski, student Poznańskiej szkoły Sztuk Zdobniczych w Poznaniu, od 1925 do 1930 roku przebywał z przerwami na stypendiach zagranicznych we Włoszech i Francji. Ostatni rok stypendium spędził w Paryżu, gdzie pracując w agencjach graficznych, chłonął sztukę surrealistów i kubistów. Znak kubistycznej analizy przestrzeni i ruchomego oka Brzeski zostawia w rysunku kielicha, zaś niepokojące zestawienie naczynia z owocami, profilu i anonimowych nóg przypomina „spotkanie maszyny do szycia z parasolem na stole prosektoryjnym”.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja merytoryczna: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN