Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Obraz „2/85" to monochromatyczna kompozycja reliefowa pokryta przyklejonymi do tłarównoległymi liniami białego sznurka. Tworzą one cztery nierównej wielkości pola – trzy trójkątne u dołu i większe pięciokątne u góry – zbiegające się w centrum obrazu. Płaszczyzna płótna jest równomiernie pokryta bielą, której jednolitość zostaje naruszona przez sznurek wznoszący się ponad płaską powierzchnię i rzucający cień. Relief ożywia jednorodną przestrzeń podłoża, jednocześnie wprowadzając do obrazu geometrię, która ją porządkuje i organizuje. Zachodzi tu pewnego rodzaju paradoks – geometria, która poprzez wprowadzenie trzeciego wymiaru i dynamicznej gry światła i cienia narusza spokojną wzniosłość białego koloru, jednocześnie tę wzniosłość przywraca. Jest ona stabilną i nienaruszalną cechą obrazu. Orbitowski doskonale panuje nad płaszczyzną płótna koncentrując się na doświadczeniu widza. Wibrująca energia i iluzja rytmicznego ruchu, uzyskane za sprawą linearnej struktury cienkich sznurków, angażują odbiorcę i skłaniają go do zagłębienia się w obraz, do doświadczenia jego drżenia i napięć, a w konsekwencji refleksji nad własnym widzeniem i jego ograniczeniami. Wrażenie to staje się jeszcze bardziej intensywne po zbliżeniu się do obrazu, przyjrzeniu mu się z różnych perspektyw i dostrzeżeniu nieiluzyjnej przestrzeni w przerwach między liniami. Kompozycja działa na widza w sposób imersyjny, wciąga go i angażuje, w pewnym sensie zachęcając go do interakcji innej niż tylko wzrokowa.

Trójwymiarowość to charakterystyczny cecha obrazów Janusza Orbitowskiego. W początkowej fazie twórczości była jedynie pozorna, uzyskiwana za pomocą metod czysto malarskich, z czasem stała się rzeczywista. W tworzonych od lat 70. pracach o charakterze reliefowym istotną rolę odgrywała nie tylko struktura, ale także oświetlenie stosowane przez artystę dla wydobycia i wzmocnienia cieni rzucanych przez wystające elementy kompozycji. Orbitowski należy do czołowych przedstawicieli abstrakcji geometrycznej w Polce. Wiele jego prac, w tym „2/85", poruszając zagadnienia wizualizmu koresponduje także z op-artem. Percepcjonizm przenika się w jego twórczości z ideami zaczerpniętymi z unizmu Władysława Strzemińskiego. Jego obrazy oddziałują na widza i angażują go wizualnie przez zastosowane w kompozycji elementy plastyczne takie jak faktura czy kolor.

Dorota Stolarska-Kultys

Obraz „2/85" to kompozycja w całości pokryta białą farbą. Do tła został przyklejony cienki sznurek w tym samym kolorze. Zostały z niego ułożone równoległe linie. Tworzą one układ czterech pól różnej wielkości. Sznurek rzuca cień na tło. Linie sprawiają wrażenie jak gdyby wibrowały. W ten sposób autor angażuje widza.

Dorota Stolarska-Kultys

Janusz Orbitowski tworzył obrazy za pomocą farby i sznurka. Sznurek przyklejał do płótna i zamalowywał je. Płótno pokryte jest liniami ze sznurka. Linie biegną w różnych kierunkach. Tworzą cztery trójkątne pola. Wierzchołki trójkątów zbiegają się pośrodku obrazu. Obraz nosi tytuł „Przedmiot 2/85” i powstał w 1985 roku.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Artysta: Janusz Orbitowski

Tytuł: „2/85”

Technika: asamblaż, malarstwo akrylowe, technika mieszana

Wymiary całości: wysokość 100 cm, szerokość 81 cm

Data: 1985

Płótno o kształcie pionowego prostokąta pokryte jest w całości białą farbą i przyklejonymi do jego powierzchni równoległymi odcinkami sznurka. Jest to geometryczna kompozycja stworzona z czterech kształtów, które różnią się kierunkiem, w którym biegną linie ze sznurka.

W około trzech piątych wysokości i jednej trzeciej szerokości znajduje się punkt, w którym łączą się wierzchołki wszystkich figur, pozostałe leżą na krawędziach obrazu. W dolnej partii znajduje się trójkąt, którego podstawę stanowi dolna krawędź pracy, jego powierzchnią są równoległe linie odchylone od pionu w lewą stronę. Po jego bokach znajdują się kolejne trójkąty, których podstawy opierają się na bocznych krawędziach i sięgają nieznacznie wyżej od punktu skupienia wierzchołków. Lewy trójkąt stworzony jest z linii diagonalnych skierowanych ku prawej, natomiast prawy z linii ukośnych skierowanych ku lewej. Górny kształt to pięciokąt, który zajmuje całą pozostałą powierzchnię obrazu i stworzony jest z linii, będących kontynuacją sznurka z dolnego trójkąta.

Mimo, że cała powierzchnia obrazu pokryta jest białą farbą, kształty są dostrzegalne ze względu na jego reliefowy charakter. W zależności od skierowania światła cień sznurków pada na biel farby w inny sposób, zmieniając odbiór pracy. Jest to dynamiczna kompozycja nie tylko przez zastosowanie linii diagonalnych, ale również przez eksperymentalne potraktowanie techniki malarskiej oraz powierzchnię zmienną pod wpływem gry światła i cienia.

Janusza Orbitowskiego (ur. 1940 – zm. 2017) fascynowało pojęcie trójwymiarowości w malarstwie począwszy od najwcześniejszych lat twórczości. W latach 70. zaczął tworzyć prace o charakterze reliefowym, które wprawiały płaszczyznę obrazu w ruch i angażowały percepcję widza. W swojej twórczości czerpał z idei unizmu Władysława Strzemińskiego.

Wojciech Grum, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN