Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Kwadrat niespełniony" to seria czterech rysunków wykonanych letrasetem i przedstawiających cztery różne warianty tej figury o jednym niepełnym boku. Niedokończenie obrysu jest w tym przypadku umownym otwarciem figury geometrycznej na przestrzeń. Sam artysta wiąże ten projekt nie tylko z przestrzenią, ale też z procesem, czasem przebiegu i nie kryje inspiracji problemem „czasu” w dziełach Władysława Strzemińskiego. Koncepcja uwidoczniona w „Kwadracie..." rzeczywiście ma związki z teorią „Kompozycji przestrzeni", zawartą w książce Katarzyny Kobro i Władysława Strzemińskiego „Kompozycja przestrzeni, obliczenia rytmu czasoprzestrzennego" (1931). Pisząc o rzeźbie, artyści postulowali powiązanie jej z otoczeniem. Poprzez zastosowanie kompozycji otwartej, otaczająca dzieło przestrzeń była przez nie niejako organizowana. W kontekście pojawienia się głębi jako „trzeciego wymiaru” dzieła, autorzy wprowadzili także zasadę rytmu czasoprzestrzennego, co można określić jako „zmienność tego dzieła sztuki przy oglądaniu jego z rozmaitych stron. Każde przesunięcie oglądającego powoduje inny wygląd układu kształtów. Dzieło sztuki w ten sposób żyje nie tylko w przestrzeni, lecz również w czasie, gdyż ma znaczenie nie tylko układ kształtów sam przez się, lecz jednocześnie też kolejność, w jakiej się on objawia przy oglądaniu jego z rozmaitych stron”. Do tego procesu nawiązują kwadraty stworzone przez Józefa Robakowskiego. Otwarcie figury na przestrzeń ma charakter nie pojedynczego działania, ale przebiegu wydarzającego się w czasie. Czas jest też jednym z fundamentów formy filmowej, na polu której działa artysta.

Idea „otwartych figur” jest obecna także we wcześniejszych pracach Robakowskiego. Do tego zagadnienia artysta odwołuje się m.in. w kontekście bezkamerowego filmu „Test 1" (1971). „Atakuje” w nim widza silnym światłem lampy projektora filmowego przepuszczanym przez kilkadziesiąt dziur wyciętych w taśmie filmowej. Praca wywołuje efekt powidoku, a artysta bada fizjologiczny aspekt odbioru obrazu filmowego. Jednocześnie podczas projekcji to, co widz ogląda, to zmieniająca się, „otwarta” w głąb figura koła.

„Kwadrat niespełniony" to seria czterech rysunków przedstawiających różne wersje kwadratu. W każdym przypadku jeden bok jest niepełny. Figury są dzięki temu otwarte. Otaczająca je przestrzeń staje się ich częścią. Otwarcie figury na przestrzeń to nie pojedyncze działanie. Wydarza się ono w czasie, jest procesem. Czas jest też jednym z fundamentów formy filmowej, na polu której działa artysta.

Dorota Stolarska-Kultys

Józef Robakowski zajmuje się przede wszystkim fotografią i filmem eksperymentalnym. Artysta robi też instalacje artystyczne i rysunki. W 1981 roku zrobił pracę „Kwadrat niespełniony”. Artysta narysował specjalnym czarnym pisakiem cztery figury geometryczne o wymiarach zbliżonych do kwadratu. Wszystkie cztery figury mają jeden bok niedokończony. Są otwarte.

Józef Robakowski bardzo cenił twórczość Katarzyny Kobro. „Kompozycja abstrakcyjna” Katarzyny Kobro z 1926 roku pokazuje figurę otwartą. Ciemnoniebieska figura otacza biały środek. Z prawej strony u góry ciemnoniebieska figura jest otwarta na białe tło. Figura jest ciemnoniebieska. Tło jest białe i środek jest biały. Katarzyna Kobro tak zaplanowała obraz, że mamy wątpliwości. A może jest odwrotnie - figura jest biała, a tło jest ciemnoniebieskie Katarzyna Kobro wciąga nas w grę wyobraźni. Jest to gra, w której figura i tło mogą się zamieniać. W ten sposób Katarzyna Kobro chciała nam pokazać, że figura i tło muszą być ze sobą połączone. Katarzyna Kobro była przede wszystkim rzeźbiarką. Katarzyna Kobro chciała, aby jej rzeźby stanowiły całość z przestrzenią. Kiedy Katarzyna Kobro namalowała obraz chciała, żeby nie można było rozłączyć figury i tła. Wzorem Katarzyny Kobro Robakowski łączy figurę z tłem. Józef Robakowski  pokazuje, że jego otwarte figury geometryczne łączą się z białą przestrzenią.

Małgorzata Wiktorko, korekta ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Józef Robakowski

Tytuł: „Kwadrat niespełniony”

Wymiary: każdy arkusz wys. 50 cm,  szer. 50 cm

Technika: rysunki letrasetem na papierze

Rok powstania: 1981

„Kwadrat niespełniony” to cztery kwadratowe rysunki na papierze, sygnowane ołówkiem na dole. Na każdym arkuszu znajduje się umieszczony koncentrycznie czarny rysunek kwadratu o bokach długości 30 cm. Linie wykonane są w technice letraset. Są to naklejone na papier czarne foliowe linie ułożone precyzyjnie pod kątem prostym. Każda figura jest jednak otwarta poprzez niedokończenie jednej z krawędzi. Ów brak otwiera kwadraty w około jednej trzeciej długości boku. W pierwszej pracy dziesięciocentymetrowy prześwit znajduje się w górnej części lewej krawędzi, w drugiej – po prawej stronie górnego boku, w trzeciej – po prawej stronie dolnego boku, w czwartej – na dole prawego boku. Numeracja prac to zapis ołówkiem nr 1, nr 2, nr 3, nr 4 poniżej lewych dolnych wierzchołków kwadratów. Każda praca ma także zapisany poniżej rysunku ołówkiem tytuł po lewej stronie : „Kwadrat niespełniony 1981” i sygnaturę artysty po prawej: J. Robakowski.

Cztery ćwiczenia geometryczne, które przeprowadził Robakowski są swoistym hołdem dla koncepcji rzeźby otwartej na przestrzeń Katarzyny Kobro, której teorię zawarła w książce pisanej wraz z Władysławem Strzemińskim „Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego”. Analizując różne warianty otwarcia figury geometrycznej Robakowski wprowadza do rysunków wymiar ruchu i czasu. Poszczególne niedokończenia rysunków stają się procesem, a nie pojedynczym błędem czy skazą. Kiedy przenosimy wzrok na poszczególne kwadraty w cyklu Robakowskiego dokonujemy zabiegu opisanego przez Kobro i Strzemińskiego  jako „zmienność tego dzieła sztuki przy oglądaniu jego z rozmaitych stron”. 

Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN