Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Seria prac „W cyrku" została wykonana tuszem i akwarelą na kartkach z notatnika. Kompozycje przedstawiają w syntetycznym płaszczyznowym ujęciu sceny z wesołego miasteczka i cyrku. Można na nich dostrzec karuzelę, strzelnicę, metalową konstrukcję przypominającą rusztowanie kolejki górskiej, namioty cyrkowe, sznury z lampionami i przemieszczające się pomiędzy nimi schematycznie ujęte czarne sylwetki ludzi. Kształty są silnie uproszczone, linie i kontury mocno zaakcentowane czarnym tuszem i uzupełnione płaskimi plamami barwnymi wybijającymi się na białym tle. Artysta zastosował ograniczoną paletę barwną. W każdej pracy powtarzają się trzy kolory: błękit, czerwień i żółty, które w rysunkach oznaczonych jako 1 i 2 zostały uzupełnione zielenią i różem. Kolor nie wypełnia szczelnie wyznaczonych konturem kształtów, a jedynie je akcentuje. W pracach dostrzec można inspirację kubizmem, Brzeski, oddalając się od naturalistycznej szczegółowości, wprowadza geometryzację form wyłaniających się z plątaniny przecinających się linii prostych i falistych.

W dwóch pracach z serii pojawia się motyw francuskiej flagi sugerujący, że przedstawione sceny to impresja na temat Paryża, w którym Brzeski przebywał w latach 1929-1930. Rysunki datowane na 1930 rok mogły powstać podczas pobyty artysty we Francji lub tuż po powrocie jako zapis wspomnień. Mieszkając w Paryżu, Brzeski pracował jako grafik dla agencji reklamowych, domów mody i redakcji tygodników. W wolnym czasie, niczym XIX wieczny flâneur, przemierzał miasto, obserwując życie codzienne toczące się na jego ulicach. Szkicował i malował podpatrzone sytuacje i napotkane typy. Paryż będący wówczas ośrodkiem międzynarodowej awangardy wpłynął również na artystyczne zainteresowania Brzeskiego, który rozpoczął eksperymenty z fotografią. Powstały wówczas jego pierwsze fotomontaże i fotogramy.

Seria prac „W cyrku" została wykonana tuszem i farbą akwarelową na kartkach z notatnika. Kompozycje przedstawiają sceny z wesołego miasteczka i cyrku. Można na nich zobaczyć karuzelę, strzelnicę, kolejkę górską, namioty cyrkowe i sznury z lampionami. Po wąskich alejkach przemieszczają się ludzie. Widzimy tylko ich czarne sylwetki, bez szczegółów. W podobnie prosty sposób zostały pokazane także inne elementy kompozycji. Ich prosty kształt wyznacza czarny kontur. Artysta wypełnił go plamami koloru. W każdej pracy powtarzają się trzy barwy: błękit, czerwień i żółty. W rysunkach oznaczonych jako 1 i 2 jest także zieleń i róż. Prace pokazują sceny z Paryża. Świadczy o tym francuska flaga umieszczona na dwóch z nich. Artysta mieszkał w Paryżu w latach 1929-1930.

Dorota Stolarska-Kultys

Trzy prace Janusza Marii Brzeskiego mają  taki sam tytuł: „W cyrku”. Prace powstały we Francji, w 1930 roku. Brzeski pokazuje w sposób uproszczony wesołe miasteczko z karuzelami. Artysta użył kolorów flagi francuskiej. Flaga Francji jest prostokątem podzielonym na trzy pionowe pasy: niebieski, biały i czerwony. Biała barwa to biel papieru. Czerwona jest dekoracja karuzeli. Niebieskie jest niebo. Jest jeszcze barwa żółta, która przypomina, że był wtedy słoneczny, jasny dzień. Z kolei zielony kolor sugeruje, że jest to lato. Jest to czas zabawy w wesołym miasteczku.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Janusz Maria Brzeski

Tytuł: „W cyrku /1/”, „W cyrku /2/”, „W cyrku /3/”

Wymiary: wysokość 20,5 cm,  szerokość 18 cm każdy

Technika: rysunek tuszem; malarstwo akwarelowe

Rok powstania: 1930

Trzy prace Janusza Marii Brzeskiego objęte wspólnym tytułem „W cyrku” to pionowe prostokątne obrazy wykonane czarnym  tuszem i akwarelą na papierze. Mają jednakowy rozmiar, pokazują w przybliżających się ujęciach widok wesołego miasteczka z cyrkowymi namiotami. Brzeski namalował je podczas pobytu we Francji w 1930 roku. We wszystkich pracach autor używa czarnego tuszu jako konturu i niekiedy płaskiej plamy oraz akwarelowych kolorów czerwonego, niebieskiego, żółtego, zielonego i różowego, także kładzionych płasko. Wykorzystuje też biel kartonu jako dodatkowej barwy w kompozycji.

Pierwsza praca to najszerszy kadr. Przedstawia w schematycznym płaszczyznowym ujęciu wesołe miasteczko: wirującą wysoką karuzelę z koszami, karuzelę z końmi, namiot, drzewa, 5 sylwetek ludzkich i psa. Kompozycja składa się z trzech poziomych pasów, które jednocześnie są planami. Dolny i środkowy pas zajmują dolną połowę pracy. Na pierwszym planie, w najniższej część rysunku widnieją czarne, czerwone, zielone i czarne abstrakcyjne elementy – pasy, fale, nieregularne plamy. Przypominają wijącą się ścieżkę. Po lewej stronie, skierowany pyskiem w lewą stronę namalowany jest płaską plamą czarnego tuszu biegnący pies pokroju pitbulla. Otaczają go niewielkie czarne i żółte plamy. Także w dolnym  pasie, na tle  zielonego podłużnego elementu widnieje czarna sygnatura „Janusz Maria  Brzeski Paris 1930”. Drugi plan, lokowany w środkowym pasie, to rosnące przy lewej krawędzi schematycznie namalowane drzewo, pasiasty namiot o dwuspadowym dachu w czarne, białe, czerwone i różowe paski oraz po prawej stronie, ścięta prawą krawędzią okrągła karuzela z dwoma rzędami koników na pionowych prętach. Koniki na karuzeli są naprzemiennie czarne i srokate w czerwone i czarne plamy. Platforma, na której obraca się karuzela ma wzór z zygzakowatej linii, oddzielającej pole białe od góry od dolnego – czerwonego. Stożkowy dach karuzeli jest w promieniste czerwone, różowe i białe pasy. Przed pasiastym namiotem stoją trzy niewielkie, zaznaczone bardzo schematycznie czarnym tuszem postacie ludzkie. Kolejne dwie stoją po lewej stronie karuzeli. Uproszczenie jest tak dalekie, że postacie przypominają kręgle lub pionki do gry. Ostatni plan, czyli górną połowę pracy Brzeski zajął wysoką, przedstawioną na tle błękitnego nieba z białymi obłokami, karuzelą z wirującymi czterema koszami na łańcuchach. Karuzela jest lekko przesunięta w lewo , choć blisko pionowej osi symetrii. Przypomina zbudowaną z geometrycznych figur wieżę – z ponad pasiastego dachu namiotu wyłania się graniastosłup o boku czarnym i różowym. Na nim zamocowana jest czasza karuzeli o kształcie rombu. Daszek jest fragmentarycznie pomalowany na żółto, dolna część to ażurowy prześwit konstrukcji z czarnymi liniami stelażu i plamami błękitu nieba. Z daszku wyprowadzone są symetrycznie – dwie z prawej i dwie z lewej – podwójne linie łańcuchów trzymające kwadratowe kosze – trzy czarne i jeden biały. Po prawej stronie, ponad karuzelą z końmi rosną trzy smukłe, narysowane schematycznie drzewa. 

Na drugim rysunku Brzeski przedstawia ujęcie cyrku z innej perspektywy. Kolorowe, pasiaste namioty, karuzele i ogrodzony plac widoczne są na tle uproszczonych, geometrycznych wysokich kamienic. Poszczególne elementy lunaparkowego krajobrazu zachodzą na siebie kulisowo. W lewym dolnym rogu widnieje ucięty przez lewy dolny narożnik fragment żółtego budynku z pasiastym spadzistym żółto-czarnym dachem. Przed budynkiem stoją trzy namalowane w uproszczony sposób czarnym tuszem postacie ludzkie. Zza budynku widoczna jest zielona wstęga ścieżki lub strugi, która wije się wąskim paskiem wzdłuż dolnej krawędzi do prawego dolnego rogu. Na zielonym dukcie Brzeski podpisał się: Janusz Maria Brzeski Paris 1930. Za zieloną wstęgą drogi lub wody, w dolnej połowie kompozycji widnieją dwa smukłe czarne drzewa, dwa namioty z pasiastymi spadzistymi dachami i ogrodzona arena. Pierwszy po lewej, najdalszy namiot ma czerwono-czarno-biały pasiasty dach i czarno-żółto – różowe ściany z geometrycznymi podziałami. Drugi namiot, znajdujący się pośrodku dolnej połowy pracy ma dach w czarne, żółte i różowe paski, zaś geometryczne wzory na ścianach są czarne, czerwone i żółte. Przed obydwoma namiotami stoją grupki naszkicowanych czarnym tuszem postaci. Największy tłum zgromadził się przed ogrodzoną areną, o czarnej nawierzchni i płocie z prostokątnych segmentów żółtych, białych, czarnych i niebieskich w prawej części dolnej połowy pracy. Skrajnie po prawej stronie widać ucięty prawą krawędzią czerwony budynek z czarnym prostokątnym wejściem i różową falbaną markizy nad wejściem. Pomiędzy czarną areną i pasiastym namiotem wznosi się żółto-czarny słup karuzeli o parasolowatym czarnym daszku. Czarny dach jest już w górnej połowie pracy. Po lewej stronie, ponad lewym namiotem znajduje się ażurowa konstrukcja wysokiej karuzeli z samolotami wirującymi ponad wesołym miasteczkiem. Szczyt tej karuzeli ozdobiony kulką, sięga niemal górnej krawędzi pracy. Tłem dla lunaparku jest złożony z rytmu zachodzących na siebie  prostokątów krajobraz miasta. Wysokie, schematycznie narysowane kamienice są białe, gdzieniegdzie niebieskie, z dwoma prostokątami czerwieni i  różu. Na elewacjach widnieją prostokątne, różne w rozmiarze okna w uporządkowanych poziomach kondygnacji. Ponad płaskimi dachami widać skrawki niebiesko-czarnego wieczornego nieba. Trzeci rysunek to najbliższy kadr, pokazujący na pierwszym planie widzów zgromadzonych przed okrągłą areną przekrytą stożkowatym, pasiastym dachem. Płaskie plamy pięciu czarnych postaci widzimy w półpostaci w prawej dolnej części pracy. Prawą dolną ćwiartkę kompozycji zajmuje okrągła arena. Jej powierzchnia jest gładka, biała, przełamana jedynie w lewej części wąskim paskiem żółci oraz czarną postacią człowieka przy prawej krawędzi w głębi. Na arenę prowadzą po lewej stronie schody, które wieńczy bramka ze stylizowanym przyczółkiem. Na drugim planie, w lewej dolnej ćwiartce pracy znajduje się namiot z pasiastym czerwono – żółto - czarnym dachem oraz prosty czarny słup latarni. Poniżej budynku Brzeski zapisał czarnym tuszem swoją sygnaturę: „Janusz Maria Brzeski Paris 1930”. Górna połowa pracy to plątanina esowatych linii kolejki górskiej, wspartej na pionowych czterech słupach. Pośrodku linearnej kompozycji odcina się kolorem czerwonym i  niebieskim powiewająca flaga Francji. Na samej górze Brzeski umieścił kilka plam błękitu jako sygnał letniego, pogodnego nieba.

Rok 1930 to czas pobytu Jana Marii Brzeskiego w Paryżu. Oprócz pracy w agencjach ilustratorskich oraz czerpania inspiracji z żywo rozwijającej się awangardy, Brzeski dokumentował też tętniące życiem miasta. Jak pokazuje w tryptyku W cyrku, artysta nie stronił także od rozrywek i gwaru bawiących się w czasie wolnym paryżan. 

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN