Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„FOTO-NEUTRONIKON" to praca składająca się z pięciu plansz tekturowych połączonych ze sobą i stanowiących razem zespół o kształcie rozkładanego „leporello" (harmonijki). Na pierwszej planszy na tle czarnego kartonu nalepiona została biała kartka z maszynopisem: „PHOTO-NEUTRONIKON / (photographic infinity anti-records of sphere of visibility) / FOTO-NEUTRONIKON / (nieskończona fotograficzna anty-dokumentacja sfery widzialnej)”, a pod nią informacja o autorach Jerzym Rosołowiczu i Natalii Lach-Lachowicz. Na kolejnych czterech planszach umieszczone zostały cztery fotografie, z których każda jest podzielona na dziewięć „klatek" - w układzie 3x3. Zawierają one często nieznacznie się od siebie różniące, silnie zniekształcone ujęcia ulicy z widoczną kamienicą, witrynami sklepowymi, przechodniami, samochodami i jezdnią. Tytułowe „Neutronikony" to tworzone przez Rosołowicza optyczne urządzenia do oglądania rzeczywistości. Artysta tworzył je montując do tafli szkła albo wtapiając w polichromowane drewno lub metal pozyskane z jednej z wrocławskich fabryk uszkodzone soczewki lub pryzmaty. Kompozycje przeznaczone były do zawieszenia w przestrzeni, a ich transparentność zapewniająca nieustanny przepływ zaprzeczać miała wszelkim granicom. Ich rolą było zbudowanie związku widza z rzeczywistością poprzez przesunięcie punktu ciężkości z „oglądania” obrazu na obserwację „przez” obraz. W 1971 roku Rosołowicz zaczął fotografować „Neutronikony", tworząc „Fotonuetronikony". Powstałe w ten sposób zniekształcone obrazy określał jako „nieskończoną fotograficzną antydokumentację sfery wizualnej”. Wykonanie części zdjęć artysta powierzył Natalii Lach-Lachowicz, reprezentującej bliski mu, oparty na wyobraźni, konceptualistyczny punkt widzenia na fotografię. Kontakty z kręgami wrocławskiej neoawangardy rozwijającymi w końcu lat 60. strategię sztuki pojęciowej wywarły silny wpływ na twórczość artystki. Zainteresowała się ona wówczas tym, jak zwyczajne fakty mogą być przekształcane w nieoczywiste formy sztuki. Swoje pierwsze eksperymenty zaprezentowała na odbywającym się w marcu 1970 roku Sympozjum Plastycznym Wrocław ’70, którego uczestnikiem był także Rosołowicz. Wraz ze Zbigniewem Dłubakiem i Andrzejem Lachowiczem przedstawiła „Zespół Instrumentów Optycznych RELOP", który po wprowadzeniu w pejzaż miejski miał, poprzez zwykłe soczewki w tulejach, umożliwić odmienne spojrzenie na banalną rzeczywistości wrocławskiego osiedla mieszkaniowego. Podobnie jak w „Neutronikonach", istotny był tu proces artystyczny, a nie sam obiekt.

„FOTO-NEUTRONIKON" to praca składająca się z pięciu plansz wykonanych z tektury. Są one ze sobą połączone. Na czterech planszach umieszczone zostały fotografie. Każda z nich jest podzielona na dziewięć „klatek". Zawierają one silnie zniekształcone ujęcia ulicy. Natalia LL wykonała je przez obiekty stworzone przez Jerzego Rosołowicza. Artysta wykorzystał w nich z uszkodzone soczewki, które zakrzywiają obraz.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artystce:
Natalia LL zajmuje się fotografią. Artystka robi też akcje artystyczne bez udziału publiczności. Taka akcja artystyczna nazywa się performance dokamerowy. Performances Natali LL rejestrował kamerą jej mąż artysta Andrzej Lachowicz.
 

Opis dzieła:
Praca „Foto-neutronikon” powstała we Wrocławiu, w 1971 roku. Natalia LL zrobiła zdjęcia pracy Jerzego Rosołowicza „Neutronikony”. Rosołowicz przyczepiał do szklanej tafli uszkodzone soczewki i pryzmaty. Przez soczewki można zobaczyć zakrzywiony obraz, zniekształcone widoki ulicy, kamienice, samochody. Jerzy Rosołowicz zawieszał swoje gotowe prace w przestrzeni. Natalia LL fotografowała zniekształcone widoki przez uszkodzone soczewki.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Natalia LL

Tytuł: „Foto – Neutronikon”

Wymiary: wysokość 30 cm, długość 152,5 cm

Technika: fotografia czarno-biała, książka w typie leporello

Rok powstania: 1971

Praca Natalii Lach-Lachowicz to składana w harmonijkę książka zwana leporello, złożona z pięciu kwadratowych sztywnych kart z tektury o bokach długości 30 centymetrów. Po rozłożeniu praca stanowi długi pasek. Na pierwszej karcie pokrytej czarnym brystolem przyklejone są dwa białe poziome prostokąty z czarnym tekstem napisanym na maszynie. Większy znajduje się w centrum, drugi, mniejszy, poniżej po prawo. To karta tytułowa książki. Na centralnym białym arkuszu napisano w języku angielskim: „PHOTO – NEUTRONICON/photographic infinity anti-records of sphere of visibility/” i poniżej po polsku: „FOTO – NEUTRONIKON/ nieskończona fotograficzna anty – dokumentacja sfery widzialnej”. Pod spodem po prawo widnieje wydrukowane imię i nazwisko artysty „JERZY ROSOŁOWICZ” a ponad nim odręczny czytelny autograf z datą 1971 wykonany czarnym słabnącym mazakiem.

Na mniejszym białym arkuszu czarnym mazakiem zapisany jest nagłówek: „Fotografie (photos)” i poniżej wydrukowano „NATALIA LACH – LACHOWICZ”.

Na  kolejnych czterech kartach artystka nakleiła czarno-białe zdjęcia rozmiarem równe stronom. Każda fotografia podzielona jest kompozycyjnie na 9 jednakowych kwadratowych pól o bokach około 10 centymetrów w układzie trzy w rzędzie, trzy w kolumnie. W każdym małym kadrze widać odwrócony fragment wielkomiejskiej ulicy – wysokie domy, kamienice, witrynę domu handlowego, powierzchnię jezdni, po której idą przechodnie. Cztery fotografie na kolejnych kartach księgi są do siebie bardzo podobne. Wszystkie pejzaże miejskie są odwrócone do góry nogami, zdeformowane, przypominają odbicia w wypukłych lustrach. Niektóre z nich są nieostre. Górne rzędy to widok na budynki z widocznymi ponad dachami skrawkiem jasnego nieba. Pierzeję ulicy buduje czterokondygnacyjna kamienica ze spadzistym dachem i dom handlowy z przeszklonymi trzema piętrami oraz świąteczną dekoracją z neonowych gwiazdek na pasach pomiędzy kondygnacjami . Przed budynkami są ludzie, którzy  wkraczają na jezdnię i idą w kierunku aparatu. Środkowe pasy zdjęć to zbliżenie na przechodniów i przyziemia budynków. Najniższe pasy to nieostra powierzchnia mokrej ulicy, czarne sylwetki przechodniów na tle migoczących, zupełnie nieostrych fasad.

Zdjęcia ulicy zostały zrobione przez szklane dzieła Jerzego Rosołowicza zwane „Neutronikonami”, powstające współcześnie do dzieła Natalii LL.  Neutronikony to kompozycje odlane ze szkła o kształcie regularnych wybrzuszeń w geometrycznych, kwadratowych lub prostokątnych układach. Artysta rekomendował, by wieszać je w przestrzeni lub na tle okna, nigdy przy ścianie. Intencją Rosołowicza było, by neutronikony deformowały spojrzenie na rzeczywisty świat. Natalia Lach – Lachowicz utrwaliła to spojrzenie. Fotografując ulicę przez dzieło sztuki, które jednocześnie jest przyrządem optycznym, artystka zadaje pytanie o dokumentalną rolę fotografii w ogóle.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN