Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Jak zrobić niemożliwe schody?" to rysunek wykonany na kartonie, przedstawiający szkice i wykresy oraz notatki z wyliczeniami. Praca należy do noszącej tytuł „Figury" większej serii, w której Zenon Kulpa podejmuje zagadnienie tak zwanych „figur niemożliwych”. Są to płaskie ilustracje brył przestrzennych. Mimo że są narysowane zgodnie z zasadami perspektywy, nie da się ich jednak odtworzyć w rzeczywistości. Dają one iluzję trójwymiarowości, lecz ich interpretacja przestrzenna – domniemany obiekt – jest niemożliwy do materialnej realizacji, ponieważ zawiera wyraźne sprzeczności. W swojej pracy Zenon Kulpa, z wykształcenia informatyk, tworzy rysunki spełniających te zasady „niemożliwych schodów”. Ukazuje je w różnych perspektywach, w skrócie frontalnym, w aksonometrii, przedstawione z profilu oraz z góry. Wykreślający je kontur narysowany został czarnym tuszem, a niektóre fragmenty są wypełnione jasnobrązową akwarelą. Tego rodzaju prawie nieuchwytne fenomeny geometryczne oraz ich fenomenologiczny i ontologiczny status były przedmiotem licznych badań i analiz autora od lat 70. XX wieku. Kulpa stworzył swego rodzaju katalog „obiektów nieistniejących” oraz system ich klasyfikacji. W swoich artykułach zwracał uwagę na to, że rozwiązania problemu „figur nieeuklidesowych” nie należy szukać w dziedzinach takich, jak geometria i nauki ścisłe, ale w epistemologii i psychologii. Zauważał, że to, co postrzegamy jako obiekty niemożliwe, są to w zasadzie przypuszczenia oparte na mniej lub bardziej właściwej interpretacji tych figur. Według tej koncepcji naszym postrzeganiem i sposobem przedstawiania trójwymiarowych realnych przedmiotów rządzi więc pewna umowność. Jest ona związana z wzorcem renesansowego patrzenia na przestrzeń, który sprowadza się do rzutu przedmiotów według zasad perspektywy centralnej. Przekroczenie bariery tego rodzaju myślenia umieszcza nas niejako w rzeczywistości prawdopodobnej, a więc jak gdyby „po drugiej stronie lustra”, gdzie to, co niemożliwe tworzy szansę stworzenia nowej iluzorycznej egzystencji.

W rysunku „Jak zrobić niemożliwe schody?" Kulpa ukazuje sposoby konstruowania rozmaitych schodów „niemożliwych”: o różnej liczbie i proporcjach stopni. Opisuje to też w swoich naukowych artykułach. Autor nie jest pomysłodawcą tej koncepcji, pierwszy wariant takich schodów opublikowano w 1958 roku w „British Journal of Psychology” w artykule „Impossible objects: a special type of visual illusion" autorstwa Lionel'a Sharples'a „Penrose" i „Roger'a Penrose". W artykule tym zamieszczono również zdjęcie gipsowego modelu tego rodzaju schodów, którym zainspirowana została grafika M. C. Eschera „Wchodzenie i schodzenie" z 1960 roku.

„Jak zrobić niemożliwe schody?" to rysunek wykonany tuszem na kartonie. Ukazuje szkice i wykresy oraz notatki z wyliczeniami. Praca należy do większej serii noszącej tytuł „Figury". Zenon Kulpa podejmuje w niej temat tak zwanych „figur niemożliwych”. Są to rysunki brył, które nie mogą istnieć w rzeczywistości. Iluzja sprawia, że mamy wrażenie, że mogłyby. Kulpa ukazuje tego rodzaju schody w różnych ujęciach.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Zenon Kulpa jest informatykiem. Zajmuje się między innymi figurami niemożliwymi. Figury niemożliwe to figury, które można narysować zgodnie z zasadami perspektywy, ale nie można ich skonstruować w rzeczywistości. Można je uznać za typ złudzenia optycznego. Kulpa zaczął tworzyć figury niemożliwe w pierwszej połowie lat 70. XX w. Poświęcił im wiele publikacji i wykładów. Stworzył system ich klasyfikacji.

Opis dzieła:

„Jak zrobić niemożliwe schody?” to praca na kartonie. Przedstawia trzynaście rysunków. Są to rzuty, czyli odwzorowania figury na płaszczyźnie. Figury przypominają schody. Część rysunków ukazuje figurę z profilu, część z góry, część ukośnie. Artysta narysował kontury czarnym tuszem. Niektóre fragmenty wypełnił akwarelą. W trzech narożnikach pracy umieścił teksty w języku polskim oraz angielskim.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Zenon Kulpa 
Tytuł: „Jak zrobić niemożliwe schody?”
Rok powstania: 1984
Tworzywo: akwarela, karton, tusz (czarny)
Wymiary: wysokość 55,5 cm, szerokość 51 cm
Ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi

Praca przedstawia trzynaście rysunków – rzutów, czyli odwzorowań figury na płaszczyźnie.
Są to figury złożone jakby z prostopadłościanów o różnej wysokości przez co tworzą strukturę podobną schodom. Część rysunków ukazuje figurę z profilu, część z góry, część ukośnie. Kontury wykreślone są czarnym tuszem. Niektóre fragmenty wypełnione jasno-brązową akwarelą. Techniczne szkice ułożone są w sposób uporządkowany. U góry, na środku, znajduje się jeden rysunek, poniżej trzy. W centrum kompozycji pięć. Poniżej analogiczna sytuacja: trzy i jeden. Rysunkom towarzyszą obliczenia. Znajdują się drugim rzędzie, przy skrajnych figurach. W trzech narożnikach artysta umieścił teksty w języku polskim oraz angielskim. Po lewej
u góry: „Schody minimalne: The minimal staircase:". Po prawej u góry: „Sposób obliczania schodów: The staircase formula". Po lewej u dołu: „Fig.2. Jak zrobić niemożliwe schody. How to make an impossible staircase". Praca jest sygnowana. Sygnatura  czarnym tuszem znajduje się w prawym dolnym rogu. To litera „K” oraz „L” zaplecione ze sobą. Nad nimi „VIII” pod nimi „LXXXIV”.

Zenon Kulpa z wykształcenia jest informatykiem. Zajmuje się m.in. zagadnieniem figur niemożliwych. Są to przedstawienia figur na płaszczyźnie sprawiające wrażenie trójwymiarowości. Nie jest jednak możliwe skonstruowanie odpowiadających im brył. Można je uznać za typ złudzenia optycznego. Kulpa figury niemożliwe zaczął tworzyć w pierwszej połowie lat 70.  Poświęcił im wiele publikacji i wykładów. Stworzył system ich klasyfikacji.

Katarzyna Kończal, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN