Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Praca w technice litografii na kremowym papierze to jeden z ponad stu autoportretów wykonanych przez Käthe Kollwitz w różnych technikach. Artystka przedstawiła się z lekko przymkniętymi oczami, w czepku na głowie. Jej twarz zwrócona w trzech czwartych do widza jest poważna, zmęczona i naznaczona smutkiem, który towarzyszył jej przez znaczną część życia. Grafikę charakteryzuje realizm i surowość. Kollwitz nie ulega narcystycznemu popędowi i nie stara się idealizować swojego wizerunku. Autoportrety wykonywane na różnych etapach życia artystki stanowią wizualne odbicie wewnętrznych przeżyć, dając wgląd w jej emocje i naznaczenie przez doświadczenia tak trudne, jak śmierć syna na froncie I wojny światowej. W początkowej fazie twórczości portrety Kollwitz skupione były przede wszystkim na wizerunku, z czasem zaczęły się koncentrować na osobowości, której studiowanie służyło jej do bardziej uniwersalnych badań nad ludzką naturą. Emocje, które przeżywała były tak silne i różnorodne, że nie czuła potrzeby portretowania innych niż ona sama osób i praktycznie tego nie robiła. Carl Zigrosser, amerykański kurator i autor jej monografii, wysunął tezę, że cały jej dorobek mógłby zostać uznany za autoportret. Studiując własną fizjonomię Kollwitz przekazywała swoje cechy, emocje i grymasy postaciom z obrazów i grafik. U niektórych, jak choćby u bohaterki pracy „Zweikampf im Wirtshaus" (1888) inspirowanej sceną z powieści „Germinal” Emila Zoli, z łatwością można rozpoznać twarz autorki. Autoportrety oraz szkice własnych dzieci służyły jej także jako wprawki do prac, których tematem było życie i manifestacje robotników. Należy do nich m.in. grafika „Marsz tkaczy" z 1897 roku, w której postać kobieca z dzieckiem została wyeksponowana na pierwszym planie.

Portrety Kollwitz rzadko są całościowe. W większości, zwłaszcza w późniejszym okresie twórczości, ograniczają się do przedstawienia głowy lub sporadycznie także dłoni. Zainteresowanie postacią ludzką, wyrazem jej twarzy i gestami było dla artystki tak istotne, że niejednokrotnie spychało na dalszy plan przestrzenny wymiar przedstawienia. Z tego względu jej autoportrety są niemal całkowicie pozbawione tła.

Praca to grafika wykonana na kremowym papierze. Jest to jeden z ponad stu autoportretów Käthe Kollwitz. Artystka wykonywała je w różnych technikach. W omawianej pracy przedstawiła się w czepku na głowie. Ma lekko przymknięte oczy. Jej twarz sprawia wrażenie poważnej, zmęczonej i smutnej. Jest realistyczna. Kollwitz nie stara się upiększać swojego wizerunku. Jej autoportrety stanowią odbicie jej emocji. Są pozbawione tła. Dla artystki liczy się tylko twarz i to co wyraża.

Dorota Stolarska-Kultys

Käthe Kollwitz robiła rzeźby i grafiki. Artystka zrobiła około stu własnych wizerunków. Praca „Autoportret” to grafika na papierze. Käthe Kollwitz nie upiększa swojej twarzy. Podkreśla zmęczenie i smutek.

Ważne informacje:

Najsłynniejsza praca Käthe Kollwitz to rzeźba „Pieta”. Jest to przedstawienie matki z martwym ciałem syna. W rzeźbie tej przedstawiła swój autoportret. Käthe Kollwitz pokazała swój ból po śmierci syna.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Käthe Köllwitz

Tytuł: „Autoportet”

Wymiary: wysokość 27 cm,  szerokość 23,5 cm

Technika: litografia

Rok powstania: 1920

„Autoportret” Käthe Köllwitz to pionowa prostokątna czarno-biała odbitka. Praca została wykonana techniką druku płaskiego – to litografia. Ten sposób pracy zakłada nałożenie rysunku tuszem lub tłustą kredką na kamień litograficzny i pokrycie go następnie roztworem kwasu. Dzięki temu niezarysowane partie kamienia zostają uodpornione na przyjęcie farby drukarskiej. Farba pozostaje tylko w miejscach docelowego rysunku. Kamień litograficzny staje się matrycą, z której można powielić rysunek pod naciskiem prasy na papierze. Technika litografii daje możliwości uzyskania bardzo miękkich, malarskich efektów w odbitkach.

Autoportret Köllwitz jest miękkim, wrażeniowym wizerunkiem twarzy starszej kobiety. Artystka ukazała swoją twarz w ujęciu trzy czwarte, kierując ją w prawą stronę. Włosy potraktowane są bardzo skrótowo – tworzą uproszczoną kaskadę okalającą twarz. Gdyby nie przedziałek pośrodku, można by pomyśleć, że kobieta ma głowę przykrytą gładką chustką, która luźno opada na ramiona. Wysokie, odsłonięte, oświetlone czoło jest przekreślone dwiema poziomymi zmarszczkami. Łuki brwiowe są wygięte w łagodne linie. Głęboko osadzone oczodoły są ocienione. Na duże, migdałowo wycięte oczy opadają mięsiste powieki, pod oczami zaś rysują się worki znamionujące zmęczenie lub niedawny szloch. Nos jest prosty, regularny, nieduży.  Od nosa odchodzą w dół, ku kącikom ust zmarszczki mimiczne. Usta są pełne, zamknięte, ściągnięte w poziomą linię. Ocieniona podbródkiem szyja jest już tylko ciemną, nieforemną plamą. Fizjonomia artystki wyraża rezygnację, zmęczenie, smutek, pasywność.

Kumulacja uwagi w okolicach oczu czyni ten portret opowieścią o minionym, ale wciąż obecnym cierpieniu i bezradności.  Käthe Köllwitz była lewicującą rzeźbiarką i graficzką, której zaangażowanie społeczne znajdowało wyraz w pracach o konfliktach klasowych, strajkach i urągających godności warunkach życia proletariatu. Artystka w czasie I wojny światowej straciła syna. Tej stracie dedykowała niewielką rzeźbę zatytułowaną „Pieta”. Już po stworzeniu „Piety”, podczas II wojny światowej straciła wnuka. Köllwitz wykonała swój autoportret jako artystka, ale przede wszystkim jako matka.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN