Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Fotografia pochodzi z obszernego eseju fotograficznego realizowanego przez Tomasza Tomaszewskiego w latach 1982-1985, poświęconego życiu ostatnich pozostałych w Polsce Żydów. Zdjęcia zostały po raz pierwszy opublikowane w 1986 roku w książce Remnants. The last Jews of Poland wydanej przez wydawnictwo Friendly Press z Nowego Jorku w USA. Fotografiom towarzyszył przejmujący tekst napisany przez Małgorzatę Niezabitowską, żonę Tomaszewskiego. W czasach władzy komunistycznej w Polsce publikacja była blokowana przez cenzurę ze względu na drażliwy temat związany z nierozliczoną przeszłością, także tą nieodległą, jak wydarzenia 1968 roku i będącą jej konsekwencją emigracja. Książka zatytułowana Ostatni współcześni Żydzi polscy ukazała się dopiero w 1993 roku. Zgromadzone w niej kolorowe fotografie ukazują codzienność niewielkiej, kilkutysięcznej, społeczności żydowskiej, ale także poprzez ślady jej dawnej obecności zapisane w architekturze i krajobrazie opowiadają o braku. Tomaszewski zdecydowanie częściej kieruje aparat na żywych ludzi, ukazując ich w ich domach, w synagodze i miejscach kultu, podczas prywatnych uroczystości i religijnych obrzędów. Portretuje znane postaci m.in. artystę Jonasza Sterna, dyrektora Teatru Żydowskiego w Warszawie Szymona Szurmieja czy jednego z przywódców Powstania w Getcie Warszawskim Marka Edelmana, ale także zwykłych ludzi żyjących w skromnych warunkach. Jak sam mówi, tematem tym zajęli się wraz z Małgorzatą Niezabitowską dla siebie, chcieli „dowiedzieć się, co to znaczy być Żydem. Co Żydzi znaczyli dla Polski i co Polska znaczyła dla nich” (Artyści mówią. Wywiady z mistrzami fotografii, Hanna Maria Giza). Dlatego też w centrum zainteresowania Tomaszewskiego znalazł się człowiek.

Fotografia Buty pomordowanych Żydów wykonana w Muzeum Oświęcim-Brzezinka to jedno z niewielu bezpośrednich odniesień do Holokaustu w omawianej serii. Kompozycja różni się od pozostałych, jest wyciszona, prawie monochromatyczna, celowo skomponowana tak, by oddać przytłaczającą ilość zgromadzonych butów. W porównaniu do innych fotografii z cyklu jest bliska abstrakcji i mniej narracyjna. To obraz, który mówi sam za siebie, wywołuje refleksję i zadumę.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty. W kolekcji znajdują się również inne fotografie z cyklu.

Dorota Stolarska-Kultys

Fotografia to część cyklu, który opowiada o mieszkających w Polsce Żydach. Zdjęcia powstawały w latach 1982-1985. Autor ukazuje życie codzienne Żydów. Robi im zdjęcia w domach i miejscach kultu. Widzimy ich podczas różnych uroczystości. Na części zdjęć są też stare cmentarze i budynki. Prezentowana fotografia została wykonana w Muzeum Oświęcim-Brzezinka. Różni się od pozostałych. Odnosi się do Zagłady Żydów. Zwraca uwagę jej kolor. Prawie wszystko jest brązowe. Buty sięgają prawie pod sufit. Sposób ułożenia aparatu jeszcze to podkreśla.

Dorota Stolarska-Kultys

Fotografia Tomasza Tomaszewskiego „Buty pomordowanych Żydów. Muzeum Oświęcim-Brzezinka” została zrobiona w Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Na zdjęciu są stosy butów pozostałych po zamordowanych w obozie koncentracyjnym. Tomasz Tomaszewski przypomina nam o masowej zagładzie Żydów w Auschwitz-Birkenau.   

Zdjęcie „Buty pomordowanych Żydów. Muzeum Oświęcim-Brzezinka” pochodzi z cyklu fotograficznego zrobionego przez Tomasza Tomaszewskiego w latach 1982-1985. Fotografie Tomaszewskiego są dokumentacją dotyczącą śladów po tych, którzy zginęli. Inne fotografie z tego cyklu pokazują tych, którzy przeżyli Holokaust.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tomasz Tomaszewski

Tytuł: „Buty pomordowanych Żydów. Muzeum Oświęcim – Brzezinka”

Wymiary: wymiary wysokość 28,5 cm, szerokość 40,3 cm

Technika: fotografia barwna na papierze KODAK naklejona na karton

Rok powstania: 1984-85

Praca Tomasza Tomaszewskiego to pozioma prostokątna kolorowa fotografia naklejona na karton. Na całej szerokości zdjęcia, do wysokości pięć szóstych cały kadr zajmuje pryzma rzuconych w nieładzie brązowych butów. Zgodnie z głębią pomieszczenia buty na pierwszym planie są duże, im głębiej wędruje wzrok, buty stają się mniejsze, wreszcie nikną w mroku przy nierównym suficie. Nieład stosu obuwia sugeruje niedbały pośpiech kogoś, kto rzucał, a nie ustawiał czy układał pary butów. Na stosie można wyróżnić sznurowane trzewiki, pozbawione sznurowadeł, solidnie przyszyte do podeszwy cholewki, schodzone podeszwy, wysunięte wkładki… Wszystkie mają jednolity, ciepły brązowy kolor. Ilość butów na pryzmie jest niemożliwa do określenia, są ich tysiące. 

Tomaszewski zrobił fotografię butów w muzeum – obozie koncentracyjnym Auschwitz – Birkenau. Od czasu utworzenia Muzeum na terenie byłego obozu koncentracyjnego w 1947 roku na stałej ekspozycji są usypane w pryzmy ubrania, obuwie czy kosztowności nazywane „spuścizną po zmarłych”. Sfotografowanych przez Tomaszewskiego butów jest 80 tysięcy. „Śmierć zaczyna się od butów” – wspominał Primo Levi, były więzień obozu. Niedopasowane obuwie dla osadzonych w obozie były klęską, skutkującą nie gojącymi się ranami stóp.

Tomasz Tomaszewski zadebiutował w latach 80-tych esejem fotograficznym opublikowany na łamach „National Geographic" – „Ostatni. Współcześni Żydzi polscy" z tekstem Małgorzaty Niezabitowskiej. Po publikacji do redakcji spłynęło 12 tysięcy listów osób pragnących podzielić się swoją historią.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN