Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Tytuł „Muzykanci" nosi zarazem odbitka w technice litografii, jak i ukazujący ten sam motyw rysunek wykonany kredką i tuszem na papierze. Prace podejmują temat muzyki przewijający się przez całą twórczość Jana Hrynkowskiego. Artysta przedstawiał nie tylko muzykantów, ale także śpiewaków czy tancerzy, a motywy te stanowił pretekst do skoncentrowania się na walorach formalnych konstruowanych kompozycji. Autor był jednym z współtwórców istniejącego w latach 1917-1922 ugrupowania Formistów (Ekspresjonistów Polskich), przedkładających zagadnienie formy nad treść dzieła. Jednocześnie zrzeszeni w nim twórcy negowali realizm i wszelkie próby naśladowania rzeczywistości w sztuce. Czerpali z europejskich ruchów awangardowych, takich jak ekspresjonizm, kubizm czy futuryzm oraz z rodzimej tradycji ludowej, poszukując nowego stylu narodowego. Uproszczenia, deformacje czy geometryzacje były cechą wspólną dla wszystkich należących do ugrupowaniu twórców. Nie stronił od nich również Hrynkowski, dla którego charakterystyczne było zwłaszcza zamiłowanie do konstruowania geometrycznych kompozycji, choć zdarzało mu się tworzyć także prace bliższe ekspresjonizmowi, futuryzmowi, czy nawet utrzymane w duchu konstruktywizmu. Motywy związane z muzyką i tańcem stanowiły dla niego ciekawe pole do eksperymentów, zmierzających nawet do prób rozbudowania kompozycji o trzeci wymiar, co w Polsce zapoczątkował już wcześniej Tytus Czyżewski. Litografia „Muzykanci" stanowi doskonały przykład pracy inspirowanej kubizmem i wyraz fascynacji autora geometryzacją form. Kompozycja jest płaska, zbudowana z kanciastych i owalnych kształtów, które rozbite zostały na przenikające się płaszczyzny. Postaci i przedmioty ujęte zostały w sposób bardzo uproszczony, wręcz syntetyczny, a ich podstawowym budulcem jest gruba mocna linia wyznaczająca kontur. Delikatnie zaakcentowany światłocień i lakoniczność trafnie ujmującego scenę rysunku zdradza wpływy Józefa Pankiewicza, do którego pracowni Hrynkowski uczęszczał podczas studiów w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Autor często opracowywał ten sam motyw w różnych technikach. Litografia, w której wykonani zostali „Muzykanci" stanowiła dla niego zaś alternatywę dla malarstwa, w którym wyrażał się najczęściej.

„Muzykanci" to grafika oraz przedstawiający ten sam motyw rysunek. Druga praca wykonana została kredką i tuszem na papierze. Prace podejmują temat muzyki. Był to jeden z ulubionych motywów Jana Hrynkowskiego. Ukazane postaci i przedmioty są bardzo proste. Jak gdyby kanciaste. To celowy zabieg. Artysta bardziej skupiał się na formie niż na treści pracy.

Informacje o artyście:
Jan Hrynkowski był malarzem. Artysta robił też rysunki i grafiki. Należał do grupy Formistów w Krakowie. Formiści działali w latach 1917-1922. Formiści upraszczali kształty, odwoływali się do kubizmu. Przedstawione w ich obrazach postaci, przedmioty stawały się figurami geometrycznymi.  

Opis dzieła:
„Muzykanci” to grafika i taki sam rysunek. Postacie muzykantów są przedstawione w sposób uproszczony. Instrumenty muzyczne są zbliżone do kształtów geometrycznych.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.  

Autor: Jan Hrynkowski

Tytuł: „Muzykanci”

Wymiary: wysokość 14 cm, szerokość 16,5 cm

Technika: rysunek tuszem na papierze

Rok powstania: 1920

Praca Jana Hrynkowskiego to prostokątny poziomy, choć bliski kwadratowi, rysunek tuszem na papierze, przedstawiający wnętrze z trzema osobami grającymi na instrumentach i parą siedzącą przy stoliku. Rysunek charakteryzuje prostota, konturowość z użyciem bladoszarych plam zbudowanych z poziomych i ukośnych linii, które delikatnie podkreślają trójwymiarowość obiektów.

W kompozycji można wyróżnić trzy plany. Pierwszym z nich, najniższym, jest stolik z siedzącą parą w prawym dolnym narożniku. Blat stołu przecięty jest prawą krawędzią pracy, dolny brzeg rysunku przebiega przez nogi mebla, nieco poniżej blatu. Bardzo uproszczone postacie, pozwalające jednak identyfikować się jako kobieta z długimi włosami po prawej i mężczyzna w kapeluszu po lewej, siedzą za stołem, opierają łokcie na blacie i są pogrążeni w rozmowie.  Stopień uproszczenia jest tak zaawansowany, że figura kobiety jest dwoma trójkątami ramion i dekoltu z twarzą oraz smukłym półkolem czaszki i włosów. Pośrodku stołu stoją niewielkie naczynia - szklanka na podstawce i miseczka. Na lewo od stołu, w centrum dolnego pasa znajduje się okrągły taboret. Dolny pas po prawej stronie dopełnia kaflowa podłoga, w którą wcina się od góry wiolonczela muzyka w dalszego planu.

Drugim planem są dwaj muzycy – stojący po prawej, nad siedzącą parą, ukazany lewym profilem skrzypek oraz siedzący na wprost w lewej części pracy – kontrabasista. Skrzypek ma czarne długie włosy, nieokreślony obszerny strój przepasany w talii. Jego twarz jest pusta, bez rysów i wypukłości nosa. Za plecami skrzypka, przy prawej krawędzi Hrynkowski narysował poziome, pionowe i ukośne linie, sugerujące głębię pomieszczenia.

Kontrabasistę wyróżniają szponiaste dłonie, którymi trzyma gryf instrumentu i smyczek. Podobnie jak skrzypek ma czarne długie włosy, obszerny strój i pustą twarz. Stoi przed nim pulpit na nuty schematycznie obrysowany czarną linią. Trzymany poziomo smyczek pokrywa się z poziomą linią oddzielającą kaflową posadzkę od ściany.  

Ostatni, najwyższy plan to otoczone ramą poziome prostokątne okno, zajmujące niemal całą szerokość ściany, za którym jest, ujęty w profilowym popiersiu, zwrócony w prawo trzeci muzyk. Ruch uproszczonej postaci i zarys przedmiotu przed nim sugeruje, że gra na pianinie. Pianista zajmuje prawą część prześwitu okiennego. Lewy fragment wypełniony jest abstrakcyjnymi, geometrycznymi formami.

Na podstawie tego rysunku został sporządzony kamień do odbitki litograficznej i próbna odbitka. Kompozycja pracy jest identyczna, jednak uzyskana w odbiciu lustrzanym.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN