Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Grafiki z serii „Tożsamość" zostały wykonane w technice barwnego linorytu. W dwóch pierwszych artysta stworzył „reprodukcje” wojennych dokumentów: kartę rozpoznawczą (Kennkarte) z literą „J” oznaczającą mniejszość Żydowską w pracy „Tożsamość I" i wydaną przez okupacyjne władze niemieckie kartkę żywnościową (Lebensmittelkarte) przeznaczoną dla osób narodowości Żydowskiej w pracy „Tożsamość II". Na pochodzenie posiadaczy dokumentów wskazuje także silnie zaakcentowany przez Sobockiego żółty kolor przypisany do kart, którymi legitymowali się przedstawiciele mniejszości Żydowskiej i Romskiej. Trzecia z grafik to kompozycja na białym tle podzielona na kwatery nawiązujące do tych z wojennych dokumentów tożsamości. Sobocki umieścił w nich odciski fragmentów dłoni, swój niewyraźny, widziany jakby przez siatkę, portret i własny podpis.

Grafiki z serii „Tożsamość" wpisują się w szerszą grupę realizacji artysty, w których podjęta zostaje uniwersalna refleksja nad kondycją człowieka, który poddawany jest systemowej kontroli. Artysta posługuje się dokumentami stanowiącymi dowód najdalej posuniętej i tragicznej w skutkach formy opresji, jaką była nazistowska okupacja. Zbiurokratyzowana struktura III Rzeszy, skrupulatne ewidencjonowanie ludności, zwłaszcza ludności żydowskiej, służyły selekcji, zastraszeniu i represjonowaniu społeczeństwa. Totalitarne państwo nadawało tożsamość, posługując się kolorem i symbolem, które niejednokrotnie oznaczały wyroki śmierci. Dokumenty to forma przedłużenia kontroli władzy. Mimo że Sobocki wprowadza je do pracy w kontekście historycznym, faktycznie podejmuje problem czasów mu współczesnych i opresyjnego działania aparatu państwowego w dobie komunizmu.

W pracy „Tożsamość III" artysta posługuje się autoportretem. Jest to zabieg często spotykany w jego twórczości, szczególnie w malarstwie. Za pomocą własnego wizerunku Sobocki wypowiada się na temat tego, co go angażuje i dotyka. O swoich portretach powiedział: „Oto ja, który mogę być tobą”. Umieszczając swoją fotografię w dokumencie tożsamości, uwspółcześnia i uniwersalizuje problem, na który naprowadzają oryginalne wojenne karty.

Dorota Stolarska-Kultys

Linoryty odnoszą się do obecnych w PRL narzędzi propagandy i kontroli. Przypominają strony gazet, tablice informacyjne, formularze, dowody osobiste, legitymacje partyjne i związkowe. Artysta wypełnił je schematycznymi przedstawieniami. Można w nich widzieć odbicie działania biurokratycznego aparatu państwowego. Sobocki należał do krakowskiej grupy WPROST. Był też jednym z czołowych przedstawicieli Ruchu Kultury Niezależnej. Bojkotował oficjalne instytucje kultury i tworzył drugi obieg pod patronatem Kościoła katolickiego.

Prace z cyklu „Tożsamość" to trzy grafiki. W dwóch pierwszych artysta wykorzystał dokumenty z czasów wojny. Należały do osób pochodzenia żydowskiego. Trzecia z prac do nich nawiązuje. Artysta powtórzył układ pól z dokumentów. Umieścił w nich odciski fragmentów dłoni, swój portret i własny podpis. Sobocki podejmuje w pracach problem kontroli, jaką sprawuje państwo. Dokumenty są jednym z jej elementów. Artysta odnosi się do historii, ale mówi też o czasach sobie współczesnych i działaniu systemu komunistycznego. Do teraźniejszości odnosi się praca z fotografią artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

Leszek Sobocki wykonywał grafiki. Wszystkie prace noszą tytuł „Tożsamość”. Tożsamość oznacza to, kim jesteśmy. Na przykład: mężczyzną albo kobietą, Polakiem lub Amerykaninem, dzieckiem albo dorosłym. Grafiki przypominają wojenne dokumenty tożsamości. Widoczne są fotografie posiadacza dokumentu. Na dokumentach znajdują się napisy w języku niemieckim. Obok umieszczone są odciski palców, potrzebne do identyfikacji. Na dokumentach znajdują się żydowskie symbole. Są nimi sześcioramienna Gwiazda Dawida i litera „J". Litera „J" oznacza słowo „Jude". Po niemiecku znaczy to: Żyd. Dokumenty należały do osoby o narodowości żydowskiej.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Leszek Sobocki

Tytuł: „Tożsamość I-III” (cykl)

Wymiary: wysokość 50 cm, szerokość 70 cm

Technika: linoryt na papierze

Rok powstania: 1966

„Tożsamość” to cykl graficzny linorytów na papierze. „Tożsamość I” to dwubarwny linoryt, przedstawiający w syntetyczny sposób powiększoną kartę ewakuacyjną z czasów II wojny światowej. To rozkładówka książeczki. Jej prawa strona zawiera w górnym rogu graficzne, syntetyczne odwzorowanie zdjęcia mężczyzny w średnim wieku. Obok, w prawym górnym rogu, dwa powiększone ślady daktyloskopowe palców. W centrum dolnej części znajduje się napis szwabachą „Polizeiamt” (komisariat policji). Szwabacha to rodzaj czcionki stylizowanej na gotycki krój pisma używany w Trzeciej Rzeszy. Litera „P” napisu oraz lewy dolny róg zdjęcia jest przysłonięty graficznym, syntetycznym odwzorowaniem okrągłej pieczęci. Przedstawia ona nazistowskiego orła o rozpostartych skrzydłach, trzymającego w szponach swastykę, tu niewidoczną. Nad napisem „Polizeiamt” znajduje się graficzne, syntetyczne odwzorowanie imienia i nazwiska posiadacza dokumentu, celowo nieczytelne. Pod napisem – równie nieczytelny podpis. Lewa strona książeczki to wypełniony częściowo nieczytelnym pismem formularz. Wydaje się zawierać nazwisko, imiona, datę urodzenia i inne dane osobowe. Częściowo przysłania je ogromna litera J, wydrukowana szwabachą. Poniżej graficzne, syntetyczne przedstawienie dwóch częściowo nieczytelnych pieczątek. Wersaliki głoszą „EVAKUIERT” (ewakuowany). Pod nimi małe litery „am. 19 okt. 1941” (19 października 1941). Obie strony książeczki, prawa i lewa, są odbite czarną farbą na musztardowym tle, które omija obszar zdjęcia.

„Tożsamość II” to dwubarwny linoryt, przedstawiający w syntetyczny sposób kartkę żywnościową. Tło pokryte jest równomiernie musztardowymi, diagonalnymi pasami biegnącymi od prawego górnego narożnika ku lewemu dolnemu. Na nim czarny druk akcydensowy z pustymi komórkami po lewej i prawej stronie, oraz u dołu. W centralnej części, obok gwiazdy Dawida, tekst w kolejnych wersach głosi: „No 038944 / LEBENSMITTELKARTE / gültig für den Monat Oktober 1941” (kartka żywnościowa / ważna na miesiąc październik 1941). Pole adresu, imienia, miejsca urodzenia są puste. Poniżej czytelny napis „Nicht übertragbar” (niezbywalna).

„Tożsamość III” to jednobarwny linoryt. Przedstawia czarny druk formularza o pięciu polach w dwóch rzędach: dwa na górze i trzy na dole. Lewe górne pole, oraz lewe i centralne dolne mieszczą odciski fragmentów dłoni, wykonane czarną farbą. Wyraźnie widoczne są linie papilarne. Prawe górne pole przedstawia twarz mężczyzny z krótką brodą. Wizerunek powstał poprzez częściowe lub całkowite zaczernienie wybranego kwadratu siatki - 27 kwadratów poziomie i 37 kwadratów w pionie. Prawe dolne pole przedstawia powiększoną sygnaturę artysty „Sobocki”. Linoryty z cyklu „Tożsamość” odnoszą się do narzędzi, którymi biurokratyczny aparat państwowy kontroluje jednostki.

Leszek Karczewski, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN