Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Pieta", znana również jako „Matka z martwym synem", to rzeźba z brązu przedstawiająca siedzącą kobietę, podtrzymującą ciało młodego mężczyzny – jej syna, leżące w fałdach sukni rozpostartych między kolanami. Zwarta kompozycja jest zdominowana przez postać matki i jej obszerne, udrapowane okrycie, w którym „zatapia” się przedstawione w pozie embrionalnej ciało młodzieńca. Trudno jednoznacznie rozgraniczyć obie sylwetki, tworzą one rodzaj monolitu, w którym oba ciała łączą się ze sobą. Artystka nawiązuje do chrześcijańskiego przedstawienia Matki Boskiej trzymającej na kolanach martwego Jezusa, jak jednak sama wielokrotnie podkreślała, rzeźba nie jest dziełem o charakterze religijnym. Wywodzący się z niemieckiej sztuki średniowiecznej motyw mówi o cierpieniu Marii, które jest jednocześnie bólem i bezradnością odczuwanymi przez każdą matkę, stającą w obliczu śmierci dziecka. „Pieta" Kollwitz różni się też nieco od swego pierwowzoru. Zmarły syn nie spoczywa na kolanach matki, lecz leży na ziemi między jej nogami, przypominając dziecko szukające schronienia.

Artystka rozpoczęła pracę nad rzeźbą w 1937 roku, dedykując ją synowi Peterowi, który zginął w 1914 roku walcząc w I wojnie światowej. W rocznicę jego śmierci, 22 października 1937 roku, napisała w dzienniku: „Pracuję nad małą rzeźbą będącą efektem moich rzeźbiarskich eksperymentów nad przedstawieniem starości. Przybrała ona kształt <>. Matka siedzi, jej martwy syn leży na jej łonie między kolanami”. Pozbawiona patosu kompozycja odnosząca się do prywatnego doświadczenia Kollwitz to symbol cierpienia wszystkich matek, których synowie zginęli w podobny sposób -  śmiercią uważaną powszechnie za akt bohaterstwa i poświęcenia za ojczyznę, jednak z perspektywy rodzica bezsensowną i niesprawiedliwą. Mimo, że cierpienie dotyka obojga rodziców, szczególne miejsce artystka przypisuje kobiecie – matce, która tracąc dziecko traci część siebie. W jednej z wypowiedzi zwracała uwagę, że kobieca zdolność do poświęceń wiąże się często z większym bólem niż oddanie własnego życia.

Jest to jedna z wielu prac artystki o wydźwięku antywojennym, Kollwitz podejmowała ten temat także m.in. w serii powstałych w latach 1922 – 1923 drzeworytów „Der Krieg" („Wojna") i grafice „Nie wieder Krieg!" („Nigdy więcej wojny!") z 1924 roku. W 1993 roku powiększona kopia „Piety" została umieszczona w centralnym miejscu berlińskiego Neue Wache. Zbudowany na początku XIX wieku neoklasycystyczny posterunek straży królewskiej, po I wojnie światowej stał się miejscem upamiętnienia jej ofiar, a po zjednoczeniu Niemiec Centralnym Pomnikiem Ofiar Wojny i Dyktatury Republiki Federalnej Niemiec.

Dorota Stolarska-Kultys

Kollwitz, rzeźbiarka i graficzka, była pierwszą kobietą, która nie tylko została wybrana do Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych, ale także otrzymała tytuł profesora honorowego. Często przedstawiała konflikty klasowe. Jej prace pokazują strajki i urągające godności warunki życia proletariatu. To wyraz lewicowych sympatii i zaangażowania społecznego artystki. Rzeźba nawiązuje do motywu sztuki chrześcijańskiej – Marii opłakującej trzymane na kolanach zwłoki Chrystusa. Artystka w czasie I wojny światowej straciła syna. Już po stworzeniu „Piety”, podczas II wojny światowej straciła wnuka. Pełnoformatowa wersja tej pracy stanęła w 1993 r. w berlińskim No- wym Odwachu, który jest miejscem upamiętniania ofiar wojen i tyranii.

„Pieta" to rzeźba z brązu. Przedstawia siedzącą kobietę. W fałdach jej sukni leży martwy mężczyzna. To jej syn. Artystka nawiązuje do przedstawienia Matki Boskiej, która trzyma na kolanach ciało Jezusa. Motyw mówi o cierpieniu Marii. Jest ono jednocześnie bólem odczuwanym przez każdą matkę, która traci dziecko. Rzeźba powstała z myślą o synu artystki, który zginął w I wojnie światowej. Ma wydźwięk antywojenny.

Dorota Stolarska-Kultys  

Käthe Kollwitz była rzeźbiarką.

Opis dzieła:

Rzeźba „Pieta” powstała w 1937 roku. Przedstawia siedzącą pochyloną kobietę. Jest to matka. Między jej nogami jest martwe ciało syna. Matka i syn stanowią jedną całość. Rzeźba nawiązuje do średniowiecznego przedstawienia Matki Boskiej z martwym ciałem Chrystusa na kolanach. Rzeźba Käthe Kollwitz nie ma odniesienia religijnego. Artystka odwołuje się do znaczenia słowa: Pieta. Pieta oznacza ból, cierpienie matki po stracie syna.

Ważne informacje:

Rzeźbiarka przedstawiła cierpienie po utracie swojego syna. Jej syn zginął w czasie I wojny światowej, a wnuk podczas II wojny światowej. Artystka była przeciwna wojnie. Zrobiła serię grafik: „Wojna”, „Nigdy więcej wojny!”.

Powiększona kopia jej rzeźby „Pieta” („Matka z synem”) została umieszczona w budynku Neue Wache w Berlinie. W 1993 roku ten budynek stał się Centralnym Miejscem Pamięci Republiki Federalnej Niemiec.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Käthe Köllwitz

Tytuł: „Pietà”

Wymiary: wysokość 38 cm, szerokość 28,5 cm, głębokość 39 cm

Technika: odlew z brązu, patynowanie

Rok powstania: 1937 - 1938

Brązowa rzeźba Köllwitz to niewielka praca przedstawiająca kobietę tulącą leżącego jej na kolanach nagiego młodego mężczyznę. Bazą dla postaci jest wyoblona prostopadłościenna kilkucentymetrowej wysokości podstawa przypominająca pryzmę ziemi.

Figury spiętrzone są w kształt piramidy. Jej czubkiem jest głowa siedzącej na podstawie kobiety, przykryta obfitym płaszczem. Twarz jest stroskana, zmęczona. Płaszcz jest całym strojem kobiety, spowija ją całą, wystają tylko czubki butów. Kobieta pochyla głowę, kuli ramiona i plecy. Siedzi ze zgiętymi kolanami. Do zapadniętej piersi tuli głowę młodego, nagiego mężczyzny. Młodzieniec siedzi nieco niżej niż kobieta. Jego odchylona głowa ciąży w lewą stronę, plecy opierają się  o klatkę piersiową kobiety. Ona gestem troski tuli głowę chłopaka, kładąc na jego czole swoją prawą dłoń. Śródręcze i palce ocieniają górną część twarzy leżącego. Z jego twarzy widać jedynie zamknięte usta. Lekko wystający drobny podbródek i wyraziście, ostro zarysowane kości szczęki. Lewa ręka kobiety leży bezwładnie wzdłuż korpusu młodzieńca, dłoń dotyka jego uda, ale jednocześnie zbliża się do jego dłoni. Ręce mężczyzny są zgięte w łokciach, dłonie znajdują się na wysokości jego piersi. Szczupłe nagie nogi są podkurczone i skierowane kolanami lekko na zewnątrz, odsuwają się od kobiety. Drobny, nagi mężczyzna wtapia się w postać kobiety, otulony jej obfitą szatą i kończynami.

Käthe Köllwitz była lewicującą rzeźbiarką i graficzką, której zaangażowanie społeczne znajdowało wyraz w pracach o konfliktach klasowych, strajkach i urągających godności warunkach życia proletariatu. Rzeźba nawiązuje do motywu sztuki chrześcijańskiej – Marii opłakującej trzymane na kolanach zwłoki Chrystusa. Artystka w czasie I wojny światowej straciła syna. Już po stworzeniu „Piety”, podczas II wojny światowej straciła wnuka. Pełnoformatowa wersja tej pracy stanęła w 1993 r. w berlińskim Nowym Odwachu, który jest miejscem upamiętniania ofiar wojen i tyranii.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN