Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Tytułowe widmo to urzędnik nieokreślonego zakładu pracy, usiłujący sprostać narzuconym mu przepisom. Widoczne za nim urządzenia i kominy fabryczne przywołują kontekst socjalistycznej produkcji. Postać wydaje się zdominowana przez biurokrację, w której zarazem aktywnie uczestniczy. Powojenne prace Linkego tworzą swoisty słownik nowej administracji państwowej. Artysta dostarcza wyrazistych wizualizacji pojęć takich jak „kułak” (obraźliwe określenie bogatego chłopa uznanego za zdrajcę i wroga klasowego), „obskurant” (przeciwnik postępu) czy „formalista” (urzędnik ślepo oddany przepisom).

W twórczości powojennej Bronisław W. Linke podjął rodzaj przewrotnej gry z dyskursem nowej władzy. Już w 1947 roku – zanim oficjalnie ogłoszono program realizmu socjalistycznego – zaczął ilustrować w swoich pracach kluczowe terminy zaczerpnięte ze słownika stalinowskiej nowomowy. Na przykład cykl rysunków zatytułowany Z mojego zielnika stanowił rodzaj inwentarza kategorii języka nowej administracji, dostarczając wyrazistych wizualizacji takich pojęć, jak „kułak”, „obskurant” czy „najczarniejsza reakcja”. Uderzająca jest urzędowa oprawa tych przedstawień; są one zaopatrzone w starannie narysowany znaczek z numerem kolejnego rysunku w cyklu i niekiedy w doczepioną do niego kartkę z fragmentem tekstu wyjaśniającego znaczenie obrazowanego pojęcia. Te i inne prace Linkego z czasów stalinowskich dostarczają przerysowanych i sugestywnych wizerunków wrogów klasowych, biurokratów, mętów społecznych, agentów kapitalizmu i ich zwyrodniałych zwierzchników z Zachodu. Wydają się one przedrzeźniać „naukowy” charakter ilustrowanych haseł lub pojęć, częstokroć udosłowniają ich znaczenia – pociąga to za sobą pożądany przez władzę propagandowy efekt komizmu, ale może również świadczyć o wpisanym w nie odruchu krytycznym autora wobec obowiązującej terminologii.

Paweł Polit