Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Teka „Wilno nr XIII" zawiera zestaw siedemdziesięciu fotografii naklejonych na tektury. Wśród  prac wykonanych w latach 1916–1919 dominują obrazy ukazujące zabytki architektury sakralnej Wilna: klasycystyczny kościół Św. Michała, malowniczo położony na wzgórzu kościół Misjonarzy oraz jego ogród ze stawami, monaster Św. Ducha, kościół i klasztor Bernardynów, gotycki kościół św. Anny, barokowy kościół Bernardynów i utrzymany w podobnym stylu kościół Dominikanów, mury kościoła Św. Ignacego, kościół Bazylianów, kościół Wszystkich Świętych oraz ukazane w ujęciu bardziej ogólnym kościoły Św. Katarzyny, Św. Rafała wraz z Zielonym Mostem nad Wilią i Katedrę Uniwersytetu. Katedra i jej najbliższe otoczenie zostały ukazane także zimą, pokryte śniegiem odbijającym promienie słońca. W tece znalazła się też fotografia o charakterze bardziej reportażowym, przedstawiająca procesję religijną ze sztandarami, na której bliżej prawej krawędzi kadru widać też fragment kościoła Św. Jana. Oprócz tego na zbiór składa się też wiele widoków uliczek, placów, skwerów, zabytkowych kamienic i obiektów, fotografia Ogrodu Botanicznego wykonana w zimie i kontrastowe panoramy ukazujące sylwetki budynków na tle nieba.

Za sprawą tak szerokiej działalności Jana Bułhaka Wilno stało się najlepiej udokumentowanym pod względem architektury miastem II Rzeczpospolitej. Zdjęcia znajdujące się w tece „Wilno nr XIII" były wykonywane przez artystę z własnej potrzeby, nim to jednak nastąpiło w latach 1912–1915 pracował on jako fotograf dla Zarządu Miasta Wilna, sporządzając fotograficzną inwentaryzację zabytków. Pomysłodawcą stworzenia miejskiego archiwum fotograficznego był malarz Ferdynand Ruszczyc, który odwoływał się do podobnych przedsięwzięć, które miały miejsce w XIX wieku w krajach takich jak Anglia czy Francja. Bułhak i Ruszczyc poznali się w 1910 roku. Dostrzegając talent fotografa, malarz zachęcił go do udziału w projekcie, co łącznie z fotografiami wykonanymi już po jego zakończeniu, zaowocowało zbiorem 800 zdjęć.       

Dorota Stolarska-Kultys

Teka „Wilno nr XIII", zawiera zestaw 70 fotografii. Każda z nich została naklejona na tekturę. Zdjęcia pochodzą z lat 1916 – 1919. Ukazują zabytki architektury Wilna. Jan Bułhak mieszkał i pracował tam od 1912 roku. Ostatnie fotografie miasta wykonał w 1920 roku. Na zdjęciach dominują kościoły.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Jan Bułhak robił fotografie. Fotografował architekturę wielu miast, zabytków, detali architektonicznych. Najbardziej lubił robić zdjęcia Wilna. Zabytki Wilna pokazywał w połączeniu z zielenią. Często fotografował cienie i odbicia w wodzie. Pokazywał budynki na tle nieba. Robił zdjęcia w lecie i w zimie.

Opis dzieła:

Zbiór 70 fotografii Jana Bułhaka „Teka Wilno nr XIII“ pochodzi z lat 1916 – 1919. Na zdjęciach są przede wszystkim kościoły w Wilnie.

Artysta stosował specjalne techniki fotograficzne. Fotografia miała przypominać namalowany obraz. Taki efekt „malarskości“ w fotografii nazywa się piktoralizmem.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Bułhak

Tytuł: „Teka Wilno XIII” – „Kościół Misjonarzy”

Wymiary: szerokość 10,5 cm, wysokość 16,4 cm, z passe-partout - wysokość 31,9 cm, szerokość 24 cm

Technika: fotografia czarno-biała; brom (tonowany)

Rok powstania: 1916 – 1919

„Wilno Teka XIII” Jana Bułhaka to zestaw siedemdziesięciu czarno białych fotografii zrobionych między 1916 a 1919 rokiem w Wilnie. Temperatura i odcień fotografii ciąży ku sepii. Przedstawiają precyzyjnie określone adresami zakątki miasta oraz detale architektoniczne i to architektura jest bohaterem zdjęć. W „Tece XIII” ponad połowę fotografii stanowią zdjęcia dokumentujące architekturę sakralną Wilna -  kościół świętego Michała, kościół Misjonarzy, monaster świętego Ducha, kościół św. Anny, klasztor Bernardynów, kościół Bonifratrów, kościół świętego Ducha, klasztor Dominikanów. Bułhak opatruje fotografie tytułami wskazującymi na lokalizacje kadrów.

Fotografia numer 7 z „Teki XIII” to wizerunek kościoła Misjonarzy w prostokątnym, pionowym kadrze. Kompozycja zbudowana jest z trzech planów, które czytamy patrząc od dołu ku górze. Pierwszy plan stanowią dwa parterowe domy stojące szczytami do niewielkiej uliczki, mieszczące się fragmentarycznie w kadrze. Wzrok widza w głąb prowadzi powierzchnia drogi, która przy dolnej krawędzi zajmuje niemal całą szerokość zdjęcia i zwęża się, zgodnie z perspektywą, głębiej. Uliczka, podobnie jak dom po prawej stronie są ocienione. Elewacja widziana w ostrym skrócie perspektywicznym jest otynkowana, jasna. W dolnej kondygnacji dom ma trzy prostokątne okna i drzwi. Kolejne dwa okna są powyżej, na trójkątnej ścianie szczytowej pomiędzy połaciami dachu. Szczyt dachu sięga powyżej trzech czwartych wysokości prawej krawędzi zdjęcia. Pomiędzy kondygnacjami zamontowano na prętach  prostą latarnię. Dach jest dwuspadowy, kryty tradycyjną ceramiczną dachówką.  Naprzeciwko, po drugiej stronie uliczki stoi widziany także jedynie we fragmencie, drugi dom, którego jasna fasada zalana jest mocnym słońcem. Lewa krawędź zdjęcia przecina elewację przed kalenicą powyżej połowy wysokości fotografii. W przyziemiu widnieją prostokątne drewniane drzwi. Do tej słonecznej elewacji po prawo przylega drewniana brama , prawdopodobnie prowadząca na gospodarcze podwórze. Brama ma kształt kwadratu i znajduje się w centrum dolnej połowy kadru. W prześwicie pomiędzy skosami dachów widać drugi plan. Są to szczyty, dachu i kominy dalszych zabudowań. Są one ponad bramą, w centrum zdjęcia. Ostatni plan to usytuowany na wzgórzu tytułowy kościół Misjonarzy z zasłaniającą prezbiterium dwukondygnacyjną kamienicą. Dom ukazany jest z ukosa – widzimy ścianę szczytową i lewą elewację kryte dwuspadowym dachem. Na parterze i pierwszym piętrze znajdują się rytmicznie usytuowane okna zamknięte płaskimi łukami, ze szprosami dzielącymi połać okna na czworo. W ścianie szczytowej jest ich po dwa, w dłuższej – cztery lub więcej. Po czwartym lewa krawędź ogranicza kompozycję.

Kościół Misjonarzy to kryta dwuspadowym ciemnym dachem barokowa trójnawowa bazylika, ujęta od strony prezbiterium. Elewacja zachodnia zwieńczona jest attyką z falującymi gzymsami i małymi wieżyczkami. Taka sama attyka wieńczy fasadę, widzimy ją ponad dachem nawy głównej, od tyłu. Po obu jej stronach znajdują się wysokie, smukłe, ażurowe wieże z tarczami zegarów, zakończone latarenkami i ciemnymi hełmami z krzyżami. Narożniki wież wzmocnione są zdwojonymi pilastrami, w ścianach drążone są nisze i okna, co czyni wieże lekkimi i niemal filigranowymi.

Na wysokości szczytów wież przebiegają  potrójne kable elektryczne. Kościół Misjonarzy w Wilnie został wzniesiony w XVIII wieku i stanowi wybitny przykład późnobarokowej świątyni z dekoracjami w duchu rokoka.

Jan Bułhak zajmował się dokumentowaniem architektury miasta od 1912 roku, tworząc na zlecenie magistratu miejskiego jego rozbudowane archiwum fotograficzne. Pomysłodawcą projektu był Ferdynand Ruszczyc – malarz i jeden z największych w Wilnie propagatorów idei odrodzenia narodowego, z którym Bułhak znał się i przyjaźnił od 1910 roku.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN