Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Niebo-Ziemia" to obiekt w formie czarnej skrzyni z otwieranym wiekiem o wymiarach 85x85x85 cm. W jej wnętrzu mieszczą się sześćdziesiąt cztery graniastosłupy wykonane z płyty pomalowanej na kolor czerwony, niebieski, zielony lub szary. Na części z nich umieszczone zostały tytułowe słowa napisane w kilku językach. Większość graniastosłupów pozostaje w skrzyni, jedynie wybrane, opatrzone napisami, znajdują się na zewnątrz.

Instalacja „Niebo-Ziemia" zalicza się do grupy prac, w których Dłużniewski podejmuje zagadnienie kategorii rodzajów gramatycznych w różnych językach. Pierwsze tego typu realizacje tworzył w połowie lat 80. XX wieku – powstał wówczas cykl obrazów „Rodzaj i cień" (1985). To tam po raz pierwszy zastosował swoją własną kodyfikację barwną rodzajów: czerwony dla męskiego, niebieski dla żeńskiego i zielony dla nijakiego. Inspiracją do badań nad związkami między znaczeniem słów a ich rodzajem gramatycznym było spostrzeżenie, że niemieckie słowo „der Tod” jest rodzaju męskiego, a polskie „śmierć” żeńskiego. W toku dalszych poszukiwań okazało się, że różnic jest więcej i dotyczą one tak fundamentalnych pojęć jak „wojna” – „der Kreig”, „wiara” – „der Glaube” czy tytułowych: „niebo” – „der Himmel” i „ziemia” – „der Erde”. Doprowadziło to artystę do podjęcia namysłu nad językiem ojczystym skonfrontowanym z językami innych nardów. W pracy „Niebo-Ziemia" zawarte w tytule słowa i ich odpowiedniki w innych językach zostały wypisane na graniastosłupach, których kolor jest zgodny z ich rodzajem gramatycznym. W instalacji pojawia się także szarość, która jest neutralna i odpowiada zjawiskom występującym w językach, w których kategoria rodzaju nie jest aż tak akcentowana (np. w angielskim).

Łącząc przekaz wizualny z przekazem językowym, Dłużniewski pyta o zależność między sensem a rodzajem. Wpisuje się tym samym w długą tradycję rozważań nad relacją „człowiek – język – świat”. Praca porównuje sposoby opisywania rzeczywistości obecne u różnych społeczności i porusza kwestię zależności zachodzącej między obrazem świata, a językiem, którym posługuje się dana wspólnota.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośrednio od artysty.

„Niebo-Ziemia" to obiekt w formie czarnej skrzyni z otwieranym wiekiem. W jej wnętrzu mieszczą się sześćdziesiąt cztery słupki. Mają różne kolory: czerwony, niebieski, zielony lub szary. Na części z nich są napisy. To tytułowe słowa napisane w kilku językach. Większość słupków jest w skrzyni. Tylko wybrane, z napisami, są wyjęte na zewnątrz. Dłużniewski przypisał kolory rodzajom gramatycznym. Czerwony odpowiada męskiemu, niebieski żeńskiemu, a zielony nijakiemu. Szary jest neutralny. Kolor słupków jest zgodny z rodzajem gramatycznym słów, które zostały na nich napisane. Autor używa kolorów, by pokazać, że języki się od siebie różnią.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście i jego twórczości:

Andrzej Dłużniewski robił instalacje. W 1977 roku artysta miał wypadek samochodowy i stracił wzrok. W tworzeniu pomagała mu żona Emilia Małgorzata, syn Kajetan i zaprzyjaźniony dawny student Maciej Sawicki. Pracę „Niebo–Ziemia" pomógł mu wykonać artysta Gerard Jürgen Blum Kwiatkowski w Hünfeld.

Opis dzieła:

Po otwarciu wysokiej czarnej skrzyni widzimy 64 kolorowe kwadraty o wymiarach 10x10 cm, ułożone w 8 rzędach. Trzeba wyjąć kilka zakończonych kwadratem kolorowych słupków i postawić obok skrzyni. Dłużniewski przypisał kolorom rodzaj gramatyczny. Rodzaj żeński to kolor niebieski, rodzaj męski - kolor czerwony, rodzaj nijaki - zielony. Dłużniewski używa też koloru szarego. Szary jest przeznaczony dla języków, w których rodzaj gramatyczny rzeczowników nie jest szczególnie akcentowany (np. język angielski). Artysta na niektórych słupkach umieścił białe napisy w różnych językach: Ziemia i Niebo.

Dłużniewski zwraca uwagę jak bardzo zmienia się widzenie świata pod wpływem języka, którym się posługujemy. Przykładowo: na słupku z napisami w języku niemieckim słowo „Die Erde" (ziemia) jest rodzaju żeńskiego, a słowo „Der Himmel" (niebo) jest rodzaju męskiego. Słupek z napisami w języku niemieckim jest podzielony kolorami na dwie części. Na dole jest kolor niebieski. Na górze kolor czerwony.

W języku polskim jest trochę inaczej: „ta ziemia” jest rodzaju żeńskiego, a „to niebo” jest rodzaju nijakiego.

Praca „Niebo–Ziemia" pokazywana była po raz pierwszy w Hünfeld. Muzeum Sztuki w Łodzi kupiło tę pracę bezpośrednio od artysty.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Andrzej Dłużniewski

Tytuł: „Niebo–Ziemia”

Wymiary: wysokość 85 cm, szerokość 85 cm, głębokość 85 cm (skrzynia wypełniona 64 prostopadłościennymi klockami 80x10x10 cm)

Technika: instalacja, płyta paździerzowa; drewno; farba akrylowa

Rok powstania: 2001

Praca Andrzeja Dłużniewskiego „Niebo–Ziemia” to instalacja zakładająca aktywną zmianę i interakcję odbiorców. Jest to duża czarna sześcienna skrzynia z otwartym wiekiem, które wspiera się na dwóch metalowych podpórkach po bokach. Wnętrze skrzyni wypełnione jest szczelnie 64 prostopadłościennymi smukłymi różnokolorowymi klockami w układzie 8 na 8 sztuk. Kwadratowe szczyty klocków są zielone, szare i czerwone. Wierzch załadowanej skrzyni przypomina trójkolorową szachownicę. Pojedyncze graniastosłupy można, a nawet należy wyjmować ze skrzyni. Wówczas dopiero odsłania się sens i znaczenie modularnych elementów. Klocki są dwukolorowe – niebiesko-czerwone, niebiesko-zielone, zielono-czerwone lub jednolite w kolorze – szare lub zielone. Linia podziału przebiega w połowie wysokości klocka. Na każdym ze smukłych klocków napisane są na jednej ściance białymi wersalikami słowa NIEBO oraz ZIEMIA  w różnych językach. Kolor każdego prostopadłościanu podporządkowany jest rodzajowi męskiemu, żeńskiemu lub nijakiemu słowa. Porządek założony przez artystę łączy kolor czerwony z rodzajem męskim, niebieski z żeńskim, zielony z nijakim. Blok polski zatem ma kolor niebieski (ta ZIEMIA) na dole i zielony (to NIEBO) u góry. Blok niemiecki jest niebieski na dole (DIE ERDE) i czerwony u góry (DER HIMMEL). Klocki szare zarezerwowane zostały dla języków, w których rodzaj gramatyczny rzeczowników nie jest szczególnie akcentowany – na przykład angielskiego.

Andrzej Dłużniewski w wielu swoich pracach zwracał uwagę na odmienne rodzaje gramatyczne słów, szczególnie fundamentalnych i ważnych, w różnych językach.  Analizował między innymi wyrazy ogień, woda, czerń, przestrzeń, dom. Prace Dłużniewskiego łączą konceptualny namysł z wizualną formą kolorystyczną. To kod, według którego buduje swoje prace. Język też jest kodem. Porozumiewamy się nim, żeby opisać ten świat (czerwony), die Welt (niebieski), La Monde (niebieski) World (szary)  .

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN