Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Żagiel" to przykład realizacji odwołującej się do kubizmu. Kompozycja utrzymana jest w jasnych tonacjach, na tle których wybija się czerwona ukośna linia z rytmem poziomych niebieskich kresek. Wokół niej znajduje się kilka form geometrycznych sugerujących kształt żaglówki. W bocznych częściach obrazu wprowadzono pionowe i ukośne podziały tworzące geometryczne formy. Kompozycja należy do serii podobnych obrazów pod wspólnym tytułem „Żagle", nad którymi Roman Modzelewski pracował w 1947 roku. W zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi znajdują się także dwie inne prace przedstawiające ten sam motyw i stanowiące rysunkowe oraz malarskie studium do ostatecznej realizacji. Ich analiza umożliwia prześledzenie zmian jakie przeszło widzenie Modzelewskiego w drodze ku ostatecznej wersji obrazu.

Seria prac powstała w dość przełomowym dla artysty momencie. Pozostając przez lata pod wpływem koloryzmu i impresjonizmu, poszukiwał on nowej drogi i starał się odejść od wspomnianych nurtów na rzecz bardziej awangardowych rozwiązań. Potrzeba ta zbiegła się w czasie z przeprowadzką Modzelewskiego z Warszawy do Łodzi, gdzie mobilizująco podziałały na niego dokonania Władysława Strzemińskiego. Z twórcą koncepcji unizmu artysta zetknął się także osobiście podejmując się organizacji Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Łodzi (obecnie Akademia Sztuk Pięknych im. Władysława Strzemińskiego). Jak wspominał Modzelewski, obaj artyści zatrudnieni jako wykładowcy uczelni spotykali się codziennie prowadząc dyskusje dotyczące systemu nauczania i przyszłego kształtu placówki. Dla autora „Żagla" najbardziej przełomowy okazał się jednak plener uczelni w Nowej Rudzie w 1946 roku, podczas którego Strzemiński doradził mu by zajął się kubizmem, który jak mu powiedział „poszerzy u pana elementy zawartości wzrokowej” (rozmowa Małgorzaty Wróblewskiej-Markiewicz z Romanem Modzelewskim, Łódź 1994, w katalogu wystawy „Roman Modzelewski Malarstwo" w Państwowej Galerii Sztuki w Łodzi). Rezultatem podjętych wówczas dociekań wypływających z inspiracji widzeniem kubistycznym jest seria „Żagle". Również w sposobie malowania i nakładania farby w niektórych warstwach omawianego obrazu można dostrzec podobieństwo z pejzażami morskimi i powidokami Strzemińskiego.

Praca została nabyta do zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi bezpośredni od artysty.

Dorota Stolarska-Kultys

„Żagiel" to obraz przedstawiający żaglówkę. Autor stworzył kilka podobnych prac tego typu. Były one wynikiem poszukiwania nowej drogi artystycznej. Tego typu kierunek zaproponował mu Władysław Strzemiński. To słynny artysta, autor teorii dotyczących sztuki. Obaj uczyli w Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi. Strzemiński powiedział Modzelewskiemu, że musi inaczej patrzeć. Zaproponował mu by wprowadził do pracy elementy kubizmu. To kierunek, który poszukuje nowej budowy dzieła. Odrzuca zasady perspektywy i upraszcza elementy widoczne na obrazie. Artysta zastosował się do jego słów w omawianej pracy. Kształt żaglówki jest w niej jedynie zasugerowany.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście i jego twórczości:

Roman Modzelewski był malarzem. Dyplom otrzymał w 1946 roku. Razem z Władysławem Strzemińskim, współtworzył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi (od 1996 ta uczelnia nosi nazwę ASP w Łodzi). Modzelewski szukał swojej drogi twórczej. Początkowo interesował się impresjonizmem i koloryzmem. W czasie pobytu na plenerze w Nowej Rudzie Modzelewski zaczął malować obrazy inspirowane twórczością Władysława Strzemińskiego. Strzemiński nazywał poszukiwania Modzelewskiego „solaryzmem”. Artysta malował również obrazy abstrakcyjne. Ze względu na kontrastową fakturę, jego prace określane były jako obrazy reliefowe.

Roman Modzelewski projektował też meble. Jego fotel RM 58 został zakupiony przez Victoria and Albert Museum w Londynie.

Opis dzieła:

W obrazie „Żagiel” z 1947 roku Modzelewski nakłada na siebie przenikające się geometryczne kształty poruszającej się łodzi żaglowej. Wykorzystywanie różnych punktów widzenia w jednym obrazie i geometryzacja to wpływ kubizmu. Modzelewski inspirował się „Powidokami” i „Pejzażami morskimi” Strzemińskiego. Obraz „Żagiel” malowany jest w jasny słoneczny dzień. Poszczególne plamy czystych kolorów są nakładane grubszą lub cieńszą warstwą. Widać grudki farby i pociągnięcia pędzla. Faktura, czyli sposób nakładania farby, jest bardzo różnorodna i widoczna.

Wybór tematu obrazu nie był przypadkowy. Modzelewski pasjonował się żeglarstwem. Zajmował się projektowaniem jachtów. Zaprojektowany przez niego jacht został zwodowany 15 lipca 1968 roku w Mikołajkach.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Roman Modzelewski

Tytuł: „Żagiel”

Wymiary: wysokość 60 cm,  szerokość 50 cm

Technika: malarstwo olejne na płótnie

Rok powstania: 1947

Obraz „Żagiel” to praca na pionowym, prostokątnym blejtramie, namalowana farbami olejnymi. To kompozycja abstrakcyjnych, nakładających się na siebie plansz kolorystycznych, w których z niejakim trudem rozpoznajemy tytułowy żagiel łódki. Kolorystyka obrazu jest pastelowa, zgaszona. Pojawiają się szarości, błękity, pomarańcze, blada żółć, zbrudzona biel, kolor kremowy. Obraz malowany jest różnorodnymi fakturami – niektóre fragmenty są gładkie, inne zbudowano z impastowych, grubych  uderzeń pędzla, kolejne są równomiernie chropowate. 

Dół obrazu stanowią namalowane ciepłymi kolorami ukośne pasy, przypominające ponakładane na siebie arkusze papieru - chropowaty brzoskwiniowy, aksamitny bordowy, melanż koloru kremowego, szarości i bieli oraz pomarańcz w białe paski. Na pasie brzoskwiniowym, najniższym, w prawym narożniku widnieje bordowy podpis artysty i data: „R. MODZELEWSKI 1947”. Podobnie zakomponowany jest lewy bok obrazu - budują go pionowe i ukośne pasy w chłodnych odcieniach błękitu i szarości.

W tej ramie, która niczym kulisy teatralne buduje pudełkową przestrzeń w obrazie, mieści się ujrzany przez Modzelewskiego żaglowiec. Przykuwa uwagę czerwona ukośna linia przebiegająca w centrum kompozycji. Kreska zaczyna się poniżej geometrycznego centrum obrazu i ciążąc w prawo wznosi się do prawego górnego narożnika. Kończy się załamaniem przypominającym kontur prostokąta. Do czerwonego masztu przylegają warstwami różne plamy kolorystyczne, będące reminiscencją żagla.  Na wierzchu po prawo od masztu jest transparentny, trójkątny żagiel zbudowany z ukośnych niebieskich linii. Pod nim widnieje pastelowy kremowy trapezowaty kształt, który ciągnie się pod linią masztu na prawą  stronę obrazu. Spod niego wystaje mniejszy, intensywnie niebieski, gładki trapez, dopełniony od góry do kształtu trójkąta drugim trapezem stalowym w białe ukośne pasy. Tłem dla żagli jest jasna szarość po prawej stronie obrazu oraz biel w centrum i po lewo. Poniżej poziomej linii symetrii pracy, niżej początku czerwonego masztu, Modzelewski umieścił kilka drobnych plam dających wrażenie kadłuba łodzi zalewanej falami. Jest to nieregularna plama żółci po lewo, szerokie pociągnięcie pędzlem z białą farbą po prawo, rozlana plama błękitu poniżej i jeszcze niżej – mozaika drobnych dotknięć pędzla ciepłym brązem, granatem, bielą, szarością.

 Malarski zapis jest jednocześnie wrażeniem ruchu przemieszczającego się statku, statkiem i jego powidokiem. Praca Romana Modzelewskiego z 1947 roku powstawała równolegle z analizami powidoków słońca Władysława Strzemińskiego.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN