Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Teka „Wilno nr X" zawiera zestaw dziewięćdziesięciu siedmiu fotografii naklejonych na tektury. Prace wykonane w latach 1915–1919 ukazują zabytki architektury Wilna, w którym Jan Bułhak mieszkał i pracował od 1912 roku. W tym mieście prowadził swoją pracownię i jednocześnie za namową malarza Ferdynanda Ruszczyca przyjął posadę fotografa miejskiego. W latach 1912–1915 zajmował się tworzeniem dokumentacji miasta dla Zarządu Miasta Wilna. Archiwizowanie zabytków kontynuował także po zakończeniu tej współpracy. W 1914 roku ukazał się pierwszy album „Świątynie wileńskie I", a rok później artysta opracował sześć kolejnych albumów z pracami ukazującymi krajobraz litewski: „Litwa w fotografiach i obrazach J. Bułhaka". W tym samym czasie pracował nad albumami fotografii z Wilna, których zbiór w 1916 roku liczył już 800 zdjęć. Fotograficzną dokumentację Wilna artysta zakończył w 1920 roku, zamykając ją w 26 tomach.

Obrazy Wilna wpisują się w tak zwany nurt „fotografii ojczystej”, której Bułhak stał się głównym propagatorem w latach 30.. Łączyła ona w sobie przedstawienia pejzażu Polski poszerzone o cele społeczno-patriotyczne i miała przyczynić się do budowania tożsamości narodowej. Misją działających w tym nurcie fotografików było dokumentowanie polskich tradycji i zabytków oraz ukazywanie piękna rodzimego krajobrazu.

Zawartość „Teki X" pokazuje z jaką skrupulatnością i dokładnością Bułhak podchodził do kwestii dokumentacji. W zbiorze znajduje się wiele fotografii ukazujących budynki znajdujące się przy tych samych ulicach: Baksza, Safjanki, Łotoczek, Subocz, Wielka, Ostrobramska, Niemiecka, Zaułek Szwarcowy, Zaułek św. Kazimierza, czy otoczenie placu targowego Bosaczki, nazwanego tak na pamiątkę po znajdującym się wcześniej w tym miejscu klasztorze karmelitanek bosych. Bułhak pokazuje zabudowania w szerokim planie, często z fragmentem ulicy. Jednak czasem, jak w przypadku budynków stojących przy ulicy Ostrobramskiej czy Niemieckiej, wiele uwagi poświęca detalom i zdobieniom kamienic, takim jak okna, gzymsy czy reliefy. W tece znalazły się też ujęcia ukazujące wnętrza zlokalizowanego na Starym Mieście Pałacu Paca czy Sali Miejskiej.

Dorota Stolarska-Kultys

Teka „Wilno nr X" zawiera zestaw 97 fotografii. Każda z nich została naklejona na tekturę. Zdjęcia pochodzą z lat 1915–1919. Ukazują zabytki architektury Wilna. Jan Bułhak mieszkał i pracował tam od 1912 roku. Ostatnie fotografie miasta wykonał w 1920 roku. Na zdjęciach dominują budynki i ich zdobienia, a także fragmenty ulic.

Dorota Stolarska-Kultys

Jan Bułhak był fotografem. Był związany z Wilnem. W tym mieście ukończył gimnazjum, a potem studia. Później pracował w Wilnie, na uniwersytecie. Organizował wystawy fotograficzne. Bardzo lubił fotografować Wilno. Wykonał setki zdjęć domów, kościołów, zabytków. Zdjęcia powstawały w cyklach nazwanych „Tekami”. Każda „Teka” pokazywała wybrany przez artystę fragment miasta.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Bułhak

Tytuł: „Wilno Teka nr X - Zaułek Św. Kazimierza”

Wymiary: wysokość 10,5 cm, szerokość 16 cm, z passe-partout – wysokość 33 cm, szerokość 23,7 cm

Technika: fotografie monochromatyczne na papierze, naklejone na tekturę

Rok powstania: 1915-19

„Wilno Teka nr X” Jana Bułhaka to zestaw 97 czarno białych fotografii zrobionych między 1915 a 1919 rokiem w Wilnie. Temperatura i odcień fotografii ciąży ku sepii. Przedstawiają precyzyjnie określone adresami zakątki miasta, detale architektoniczne oraz wnętrza niektórych budynków i to architektura jest bohaterem zdjęć. Postacie ludzkie pojawiają się w nielicznych kadrach i wówczas są niewielkimi, anonimowymi figurami wobec budynków, wież, bram i elewacji kościołów.  

Fotografia numer 35 przedstawia Zaułek świętego Kazimierza w Wilnie w poziomym prostokątnym kadrze. Bułhak zrobił zdjęcie z perspektywy przechodnia.

Zamysł kompozycji zbudowany jest na uchwyceniu spojrzenia na wąską uliczkę, przez prześwit bramy zakończonej półokrągłym łukiem. Pierwszy plan stanowi ściana pierzei ulicy, zajmująca pionowy wąski pas przy lewej krawędzi, ukazana w dużym skrócie perspektywicznym oraz stojący na wprost obiektywu łuk bramy. Letnie, silne słońce pada na ścianę po lewo oraz na front łuku. Podłucze jest zatopione w głębokim cieniu.  Na ścianie znajduje się prostokątne pionowe okno, podzielone drewnianymi szprosami na osiem kwadratowych kwater. Łuk oparty o ścianę wysklepia się na wysokości połowy okna. Górna krawędź zdjęcia ścina nieznacznie zarys łuku.

Za bramą widnieją dwie pierzeje zakręcającej lekko w prawo wąskiej uliczki zbudowane z niskich, dwukondygnacyjnych jasnych domków krytych ciemnymi spadzistymi dachami. Po lewej stronie jest pięć zalanych letnim słońcem kamieniczek. Po prawej – ze względu na zakręt widoczna jest jedna, ocieniona ściana elewacyjna z trzema prostokątnymi wąskimi oknami. Kolejne kamienice flankujące uliczkę mają różną dyspozycje ścian. Pierwsza z nich ma duże proste okno na drugiej kondygnacji i poniżej - ażurową latarnię, która jest w centrum zdjęcia. Druga z kamienic ma w przyziemiu prostokątne drzwi podzielone na osiem kwater. Trzecia jest bardzo wąska i ma drzwi w przyziemiu oraz okno na wyższej kondygnacji. Czwarty z domów jest szerszy od pozostałych i ma po cztery otwory okienne na każdym z pięter. Perspektywę ulicy zamyka trójkondygnacyjny budynek z parterową przybudówką od frontu. Niematerialnym bohaterem zdjęcia jest dramatyczny, głęboki cień, który pada na lewą pierzeję uliczki silnie kontrastując z oświetlonymi partiami muru. Zygzakowaty kształt biegnie od podłucza bramy przez ściany pierwszej, drugiej i trzeciej kamienicy oraz rozlewa się po powierzchni ulicy.    

Jan Bułhak zajmował się dokumentowaniem architektury miasta od 1912 roku, tworząc na zlecenie magistratu miejskiego jego rozbudowane archiwum fotograficzne. Pomysłodawcą projektu był Ferdynand Ruszczyc – malarz i jeden z największych w Wilnie propagatorów idei odrodzenia narodowego, z którym Bułhak znał się i przyjaźnił od 1910 roku.

Agnieszka Wojciechowska–Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN