Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Burdygiel" to konstrukcja wykonana z metalowych prętów, na których na rzemieniach zawieszone zostały nadmuchane gumowe poduszki. Praca powstała w oparciu o kostium do spektaklu na podstawie sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica", której premiera odbyła się w 1963 roku w autorskim teatrze Tadeusza Kantora Cricot 2. Sam obiekt powstał w 1969 roku, na wystawę Peinture Moderne Polonaise w Musée Galliera w Paryżu.

„Wariat i zakonnica" był trzecim dramatem Witkacego wystawionym w Teatrze Cricot 2. Kantor zrealizował w spektaklu swoją ideę Teatru Zerowego polegającą na pozbawieniu przedstawienia akcji, dziania się. Była to próba przełożenia języka plastyki na teatralny. W grze aktorskiej łączyło się to z operowaniem stanami, które sprowadzają ekspresję „do zera”, a więc niechęcią, apatią, monotonią, zobojętnieniem, śmiesznością czy banalnością. W przedstawieniu było to dodatkowo wzmacniane powtórzeniami, które doprowadzały widownię do znudzenia lub wręcz szaleństwa uwalniającego emocje. Głównym elementem „Wariata i zakonnicy" była skonstruowana ze składanych krzeseł Maszyna Zniszczenia, Aneantyzacyjna – wprawiona w ruch zabierała przestrzeń i możliwość ruchu aktorom, co prowadziło do eliminacji akcji. Jednocześnie wydający klekoczący dźwięk ruch krzeseł zagłuszał tekst, utrudniając, czy wręcz całkowicie uniemożliwiając komunikację. Kantor dąży w przedstawieniu do osiągnięcia „czystego” szaleństwa.

Istotne miejsce w Teatrze Cricot 2 odgrywały zarówno dekoracje jak i kostiumy. Artysta sięgał po przedmioty znalezione, „przedmioty niższej rangi”, które uważał za bardziej wartościowe. Wyrywał je z codziennych uzależnień i kontekstów, tworząc z nich ambalaże, w które aktorzy nie byli ubrani, a uwikłani. Jak, odwołując się do słów Kantora, pisał Piotr Krakowski, „Kostium ma pomagać szczególnej metamorfozie aktora, który powinien być >>obnażony i wystawiony niemal na szyderstwo i pośmiewisko. Jaskrawy makijaż, cyrkowe formy wyrazu, przewrotność sytuacji, skandalizowanie, niespodzianka, szok, skojarzenie wbrew zdrowemu rozsądkowi, pronuncjacja sztuczna i nienaturalna<< muszą kontrastować z rzeczywistością iluzyjną, zachować swoją niezależność, autonomię, swoją odrębność i sztuczność” (Piotr Krakowski, „Kantorowskie kostiumy", fragment tekstu z katalogu wystawy „Tadeusz Kantor. Fantomy realności", Kraków 1996). Zabiegi te służyć miały realizacji idei Teatru Zerowego. Niektóre kostiumy tak, jak omawiany „Burdygiel", a także dwa inne do spektaklu „Nosorożec" oraz praca „Edgar Wałpor - człowiek z walizkami", które również znajdują się w zbiorach Muzeum Sztuki, stały się z czasem autonomicznymi dziełami sztuki.

Dorota Stolarska-Kultys

Sztukę Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica” Kantor wystawił w 1963 r. w autorskim teatrze Cricot 2. W tym spektaklu zrealizował swoją ideę Teatru Zerowego. Głównym elementem „Wariata i zakonnicy” była skonstruowana ze składanych krzeseł Maszyna Aneantyzacyjna – wprawiona w ruch zabierała przestrzeń aktorom, co prowadziło do eliminacji akcji, oszczędnego objawiania emocji, operowania stanami znudzenia, grą „cichcem”, „byle czym”, jak pisał Kantor.

„Burdygiel" to konstrukcja wykonana z metalowych prętów. Zostały na nich zawieszone nadmuchane poduszki z gumy. Praca powstała w oparciu o kostium teatralny. Pochodził ze spektaklu na „Wariat i zakonnica". Jej autorem był Stanisław Ignacy Witkiewicz. Premiera odbyła się w 1963 roku w Teatrze Cricot 2. Był to autorski teatr Tadeusza Kantora Sam obiekt powstał w 1969 roku. Został zrealizowany na wystawę w Paryżu. Tworząc kostiumy do przedstawień Kantor wykorzystywał przedmioty znalezione.

Tadeusz Kantor zajmował się różnymi rzeczami. Był reżyserem w teatrze. Projektował scenografie, czyli wystrój sceny. Był rzeźbiarzem i malarzem.  Pełna nazwa rzeźby Tadeusza Kantora jest niezwykle długa. Oto ona: „Burdygiel - obiekt na bazie kostiumu do sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza <>”.

Tadeusz Kantor był reżyserem sztuki „Wariat i zakonnica”. Sztukę napisał Stanisław Ignacy Witkiewicz. Tadeusz Kantor zaprojektował do sztuki scenografię oraz kostiumy. Jedna z postaci nazywała się Byrdygiel. Jej kostium bardzo spodobał się Kantorowi. Dlatego wykonał podobną do niego rzeźbę. Rzeźba zbudowana jest z metalowych prętów. Artysta zawiesił  na nich, na rzemieniach nadmuchane gumowe poduszki.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Tadeusz Kantor

Tytuł: „Burdygiel” - obiekt na bazie kostiumu do sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica"

Wymiary: wysokość 178,5 cm, szerokość 90 cm, głębokość 38,7 cm

Technika: ambalaż (skóra, metal, guma, sznurek konopny)

Rok powstania: 1963 / 1969; rekonstrukcja: 2011, autorka Anna Tomkowska

Praca Tadeusza Kantora „Burdygiel” to trójwymiarowa konstrukcja składająca się z kilkudziesięciu czarnych, gumowych nadmuchanych poduszek o różnych kształtach i rozmiarach, zawieszonych na metalowym stelażu przy pomocy rzemieni. Stelaż to metalowa prostokątna podstawa o szerokości  39 cm i głębokości 29 cm, z przyspawanym w centrum pionowym prętem, który ma wysokość dorosłego mężczyzny. Do wierzchołka drutu, który okręcony jest bladoczerwoną dzianiną,  przymocowany jest poziomo krótszy drut o długości około 30 centymetrów, do niego zaś – śrubami dokręcone są po obu stronach dwa pręty. Lewy, trzydziestocentymetrowy, sterczy lekkim skosem w górę, drugi opada, niknąc otulony gumową podłużną poduszką. Jeśli przyjąć skojarzenie z ciałem człowieka – bladoczerwony kikut może być nieproporcjonalnie małą głową, druty zaś – barkami i ramionami. Tors tej postaci tworzy czarna poduszka nawleczona na stelaż z drutów. Wokół niej, przy pomocy rzemieni i sznurka przewleczonych przez doklejone szlufki, pozawieszane są liczne czarne nadmuchane poduszki, które tworzą nieregularne ciało postaci.

Gumowe przestrzenne formy powstały poprzez sklejanie lub zgrzewanie dwóch wyciętych elementów z pozostawieniem wyraźnych krawędzi. Poduszki mają różne kształty - są kwadratowe,  prostokątne, podłużne i przypominające gruszkę. Największe mają boki długości około 30 cm, najmniejsze -10 cm. Podłużne poduszki przypominają przedramię, lub łydkę dorosłej kobiety. Gumowe formy zakomponowane są w sposób uniemożliwiający wyodrębnienie każdej z nich. Form jest około 40. Najmniej, bo cztery, jest gruszkowatych poduszek. Pozostałe rodzaje równoważą się w ilości. Konstrukcja z każdej strony wygląda inaczej. 

Gumowe formy wiszą od szczytu stelaża do wysokości 32 cm ponad podstawą.

„Burdygiel” Kantora to kostium do spektaklu na podstawie sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica”, której premiera odbyła się w 1963 roku w autorskim teatrze Cricot 2.

W prowadzonym przez Tadeusza Kantora Teatrze Cricot 2 dekoracje jak i kostiumy odgrywały fundamentalną rolę. Artysta często sięgał po przedmioty znalezione, „przedmioty niższej rangi”, które uważał za bardziej wartościowe i tworzył z nich ambalaże, w które aktorzy nie byli ubrani, a uwikłani. Kostiumy często były tak rozbudowywane, że zastępowały postać aktora.

Prezentowany kostium przeznaczony był dla postaci Jana Burdygiela,  trzydziestopięcioletniego lekarza psychiatry, bohatera sztuki Stanisława Ignacego Witkiewicza „Wariat i zakonnica”.

Ambalaż to technika pozwalająca łączyć różne materiały a jednocześnie ukrywać je poprzez wielowarstwowe pakowanie jednych w drugie.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN