Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Cykl „Andrzej Wajda, Teatr Stary" to zespół siedmiu fotografii, wykonanych podczas próby do jednego ze spektakli reżyserowanych przez Andrzeja Wajdę w Teatrze Starym w Krakowie. Bohaterem przedstawień jest reżyser, ukazany w momencie przemawiania do aktorów. Wojciech Plewiński uchwycił jego pełne ekspresji gesty oddające pasję i zaangażowanie związane z realizowanym przestawieniem. Wajda był jednym z wielu reżyserów, obok m.in. Konrada Swinarskiego, Jerzego Jarockiego, Zygmunta Hübnera, Józefa Szajny, Jerzego Grzegorzewskiego i Krystiana Lupy, z którymi pracował Plewiński. W środowisku ludzi teatru czuł się wyjątkowo dobrze, mimo że trafił do niego nieco przez przypadek, przyjmując zastępstwo za innego fotografa. Reżyserzy doceniali jego styl, wrażliwość, kreatywne podejście i dążenie do tego, by fotografie nie były jedynie pustą rejestracją, a wnosiły dodatkową wartość lub wzmacniały przekaz. Z Andrzejem Wajdą, jak sam zauważył, rozumieli się bez słów. Pracowali wspólnie przy okazji licznych przedstawień, z których fotografie również znajdują się w zbiorach muzeum. W jednym z wywiadów Plewiński wspominał: „Nigdy nic nie narzucał, tylko mówił: >>Proszę jeszcze o ujęcie z tego miejsca<<. Miał ukochane kadry. Potem razem oglądaliśmy styki, a on z lupką siadał i sprawdzał. To było jak montaż filmu” (z wywiadu przeprowadzonego przez Minkę Jagiełło dla „Gazety Krakowskiej", 16.04.2015 r.).

Plewiński zajmował się fotografią teatralną od końca lat 50., wykonał fotosy do ponad 700 przestawień. Realizował zdjęcia zarówno podczas spektakli, jak i w trakcie prób, na których starał się uchwycić także pracę reżysera lub scenografa. Jak deklarował, to właśnie etap przygotowań był dla niego najciekawszy, przepełniony energią, niepewnością i napięciem, które dostrzegał zwłaszcza u aktorów, a które znikało po premierze. W fotografiach starał się uchwycić moment kumulacji emocji - niezależnie czy były to emocje aktorów, czy jak w omawianym cyklu reżysera. Tak w teatrze, jak i poza nim Plewińskiego interesował przede wszystkim człowiek i jego historia. Teatr postrzegał jako „świat w świecie”, mówił o nim, że to „sama sztuczność” dlatego w swoich fotografiach starał się go wzbogacać, pokazać w taki sposób by jak najlepiej oddać emocje, które wydarzają się na scenie.

Dorota Stolarska-Kultys

Na cykl składa się siedem fotografii. Zostały wykonane podczas próby do spektaklu. Jego reżyserem był Andrzej Wajda. To on jest bohaterem fotografii. Na zdjęciach widać jak przemawiania do aktorów. Wojciech Plewiński uchwycił jego pełne ekspresji gesty. Autor zajmował się fotografią teatralną od lat 50. Współpracował z wieloma reżyserami.

Dorota Stolarska-Kultys

Wojciech Plewiński jest fotografem. Od końca lat 50. zajmował się fotografią teatralną. Wiele fotografii zostało zrobionych w Teatrze Starym w Krakowie. Plewiński robił zdjęcia w czasie przygotowywania spektakli teatralnych w reżyserii Andrzeja Wajdy. Siedem fotografii pokazuje Andrzeja Wajdę. Reżyser gestykuluje. Plewiński pokazuje emocje Andrzeja Wajdy. Plewiński bardzo dobrze poznawał koncepcję reżysera. Fotograf starał się pokazać jak powstawał spektakl.
Plewiński robił zdjęcia ludzi kultury. Szczególnie często pokazywał życie artystyczne w Krakowie. Wykonywał zdjęcia pięknych polskich aktorek, na okładki tygodnika kulturalnego „Przekrój”.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Wojciech Plewiński

Tytuł: „Andrzej Wajda, Teatr Stary"

Wymiary: wysokość 23 cm,  szerokość  17,5 cm

Technika: fotografia czarno-biała, brom

Rok powstania: druga połowa lat siedemdziesiątych XX wieku

Cykl „Andrzej Wajda, Teatr Stary” to zespół siedmiu czarno białych pionowych prostokątnych fotografii. Zostały one wykonane podczas próby do jednego ze spektakli, reżyserowanych przez Andrzeja Wajdę w Teatrze Starym w Krakowie. Zdjęcia różnią się od siebie tylko nieznacznie. Na każdym z nich reżyser stojący w głębi po lewej, żywo gestykulując, wyjaśnia coś grupie siedzących po prawo młodych ludzi. Kadry zalane są sceniczną czernią, z punktowym światłem reflektorów puszczonych z głębi kadru.

Pierwsze zdjęcie wyraźnie porządkuje linia diagonalna przebiegająca od lewego dolnego narożnika ku prawemu górnemu. Wydzielone w ten sposób dwa trójkąty prostokątne – lewy górny i prawy dolny są oddzielnymi przestrzeniami zarezerwowanymi dla odrębnych bohaterów. Po lewej króluje reżyser, po prawej – czterej skupieni na nim młodzi ludzie, prawdopodobnie aktorzy.

Andrzej Wajda stoi wyprostowany, zwrócony frontem do aktorów, ale i fotografa, który przyjął miejsce jednego z słuchaczy. Lekko odchyla się do tyłu korpusem. Reżyser ubrany jest w zapinaną na guziki wojskową koszulę z długimi rękawami, z prostokątnymi kieszeniami na piersiach, rzędem szlufek na naboje ponad lewą kieszenią i pagonami na ramionach. Ma też dżinsowe długie spodnie z szerokimi nogawkami i mokasyny, których noski zwraca ku środkowi zdjęcia. Wajda żywo gestykuluje – swoją prawą rękę podnosi zginając w łokciu pod kątem prostym. Ramię jest przedłużeniem linii barków, uniesione przedramię i dłoń są prawie równoległe do lewej krawędzi zdjęcia. Reżyser swoją lewą rękę wyciąga przed siebie i kieruje w prawo, w stronę słuchaczy. Głowa skierowana w prawo, w stronę obserwatorów jest też lekko odchylona do tyłu i uniesiona. Wajda ma krótkie włosy zaczesane gładko do tyłu. Przymyka oczy, lekko otwiera usta mówiąc coś, ma minę skupioną i strapioną. Reżyser jest oświetlony mocnym światłem od tyłu z lewej strony, które konturuje sylwetkę.

Przeciwwagą dla figury reżysera – mistrza są słuchający go z uwagą aktorzy. Widzimy ich profile zwrócone do centrum kompozycji – w stronę Andrzeja Wajdy. Siedzą oni przy prostym stoliku z kartkami i filiżankami. Aparat ujął ich nieco z góry, co znamionuje pozycję fotografa. Na pierwszym planie, w szczycie stołu, widzimy ubranego w czarny sweter i  ciemne spodnie mężczyznę z gęstymi krótkimi włosami. Ręką od strony widzów opiera się o tył krzesła, drugi łokieć wspiera o blat stolika. Nogi ma założone jedną na drugą, lekko pochyla się do przodu. Między pochyloną głową mężczyzny a prawą krawędzią zdjęcia widać twarz drugiej osoby – delikatność rysów sugeruje, że to młoda, krótkowłosa szatynka. Obok niej, głębiej za stolikiem siedzi młody mężczyzna o bujnej fryzurze spiętrzonej w falę nad czołem. Jego uniesiona twarz jest jasno oświetlona reflektorem, w skupieniu przygląda się reżyserowi. Jest ubrany w jasny golf i ciemną skórzaną kurtkę. Ostatni ze słuchaczy to siedzący najgłębiej, zarazem najbliżej reżysera mężczyzna, który opiera brodę o splecione, założone na oparciu krzesła dłonie. Ma krótkie włosy, ciemną kurtkę z długimi rękawami.

Wojciech Plewiński często współpracował z Andrzejem Wajdą, dokumentując jego przedstawienia oraz próby i pracę z aktorami. Cykl siedmiu fotografii to poszukiwanie najlepszego ujęcia, które oddałoby pasję reżysera, który przekazuje swoją wizję spektaklu młodym aktorom.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN