Film

Czy pamięć historyczna jest stała? Każde kolejne obchody rocznic wybuchu II wojny światowej są gorącym testem współczesności, z powracającymi wciąż kwestiami obecności, unikania i uznawania win. Architektura jest szczególnym nośnikiem historii, tworzącym struktury przestrzeni, władzy i pamięci. "Architektura pamięci" to projekt sztuki video, w którym czterej artyści - Mirosław Bałka, , Yael Bartana, (Izrael), Deimantas Narkevicius, (Litwa) i Marcel Odenbach, (Niemcy) – odnoszą się do problemu miejsc naznaczonych historią – budynków, pomników i innych milczących świadków dramatycznych wydarzeń ostatnich 70 lat.

Spotkanie czterech artystycznych indywidualności z czterech krajów, których historia została szczególnie naznaczona piętnem tragedii XX wieku, zainicjował Marcel Odenbach wraz z Instytutem Goethego w Warszawie. Punktem wyjścia dla pracy niemieckiego artysty "Krążąc wkoło" ("Im Kreisen drehen") stał się pomnik na Majdanku, zaprojektowany przez Wiktora Tołkina w 25. rocznicę wyzwolenia obozu koncentracyjnego w Lublinie. Ogromna czasza z prochami, niczym ze szkiców francuskiego XVIII-wiecznego architekta Etienne-Louis Boullée, góruje nad obozem koncentracyjnym. Kamera wnika w zaułki pomnika, jednocześnie z ust przypadkowych bohaterów filmu, pada proste pytanie: czy gdy znikną prochy zniknie również i pamięć?

Mirosław Bałka korzysta z zapisu telewizyjnej relacji wizyty niemieckiego papieża Benedykta XVI w Auschwitz. Wydarzenie to mogło mieć miejsce jeszcze przed objęciem pontyfikatu. Nie jest to jednak jednoznaczne – tajemnicza osobistość jadąca czarnym audi HBE F144, otoczonym chmarą ochroniarzy, ani na moment nie opuszcza samochodu. Bałka bez żadnego komentarza pozostawia widza z refleksjami na temat przeszłości Benedykta XVI, tak bardzo różnej od – stawiającego opór nazistowskiego reżimowi – Janowi Pawłowi II.

Yael Bartana filmem “Mur i wieża” (“Wall and Tower”) kontynuuje swoją opowieść o relacjach polsko-żydowskich. Symboliczne wezwanie do powrotu do Polski Żydów wymordowanych w czasie II wojnie światowej, tych, którzy wyemigrowali po wojnie do Izraela i tych zmuszonych do wyjazdu w 1968 roku, jest zobrazowane realnym przedsięwzięciem budowy kibucu na Muranowie w Warszawie (vis-à-vis Pomnika Bohaterów getta Warszawskiego). Scenografia polityczna akcji osiedleń, w ramach warszawskiej instalacji architektonicznej, ma współcześnie dramatyczne odniesienie do izraelsko-arabskiego konfliktu. Z drugiej strony godło polskie i izraelskie zostaje złożone w Murze i wieży w całość – w pojednawczym geście.

Film "W nieznane" ("Into the Unknown") Deimantas Narkevicius to kolaż propagandowych nagrań wytwórni DEFA, pokazujących życie po wschodniej stronie muru berlińskiego. Artysta w dowolny sposób tnie sceny i miesza ścieżki dźwiękowe, tworząc całość, która ma przywrócić "egzystencjonalną wagę" tym zbanalizowanym przedstawieniom.

Wystawa była prezentowana już w Contemporary Art Centre (Wilno), a po pobycie w Łodzi zostanie pokazana w Hartware MedienKunstVerein (Niemcy). W drugiej połowie roku planowane jest wydanie publikacji naukowej (red. S. Rees) związanej z tematem wystawy. Wszystkie filmy zostały stworzone specjalnie na potrzeby wystawy.

Kurator: Maria Morzuch