Władysław Strzemiński

Władysław Strzemiński, artysta i teoretyk, był czołowym przedstawicielem awangardy międzywojennej w Polsce. Urodził się w zaborze rosyjskim, w Mińsku, w rodzinie polskiej. Studiował w elitarnej Wojskowej Szkole Inżynieryjnej im. cara Mikołaja w Petersburgu. Podczas pierwszej wojny światowej doznał poważnych obrażeń, w wyniku których stracił jedną rękę, nogę i widzenie w jednym oku. Od 1917 roku bliżej zainteresował się sztuką i wtedy – lub rok później – poznał też swoją przyszłą żonę, Katarzynę Kobro. Od 1918 roku aktywnie działał w środowisku konstruktywistów rosyjskich. Już wtedy uczestniczył w posiedzeniach Pododdziału Sztuki i Przemysłu Artystycznego w ramach IZO Narkompros. Rok później współkierował (wraz z Antoine’em Pevsnerem) Wszechrosyjskim Centralnym Biurem Wystaw. W tym czasie zaczął też pracę w Smoleńsku, gdzie działał w Gubernialnym Oddziale Ludowej Oświaty, a także współpracował z grupą Krzewicieli Nowej Sztuki, UNOVIS oraz rosyjską Agencją Telegraficzną ROSTA. W okresie radzieckim współpracował z takimi twórcami, jak Włodzimierz Tatlin, Aleksander Rodczenko, a przede wszystkim Kazimierz Malewicz. Na przełomie lat 1921/1922 uciekł z poślubioną Katarzyną Kobro do Polski. W 1923 roku współorganizował pierwszą Wystawę Nowej Sztuki w Wilnie. Rok później związał się z grupą i czasopismem „Blok”. Był współtwórcą i członkiem grup artystycznych Praesens oraz „a.r.”. W ramach działalności tej drugiej grupy współtworzył Międzynarodową Kolekcję Sztuki Nowoczesnej, która została podarowana Muzeum Sztuki w Łodzi. W okresie międzywojennym jego prace prezentowano na licznych wystawach, w tym zagranicznych, istotnych dla rozwoju sztuki awangardowej, jak International Theatre Exhibition (1926) oraz Machine Age (1927), obie w Nowym Jorku. W 1927 współorganizował wizytę Kazimierza Malewicza w Polsce. Był związany z międzynarodową grupą Abstraction-Création, skupiającą artystów tworzących sztukę abstrakcyjną. Korespondował niemal ze wszystkimi ważniejszymi przedstawicielami europejskiej sceny awangardowej. Do 1931 roku Strzemińscy mieszkali w różnych mniejszych miastach w Polsce: Szczekocinach, Brzezinach, Koluszkach i Żakowicach, aby w końcu osiąść w Łodzi. Utrzymywali się głównie z nauczania. W latach 30. XX wieku Strzemiński był kierownikiem Szkoły Dokształcania Zawodowego nr 10, w której wprowadził nowatorskie nauczanie grafiki projektowej w duchu drukarstwa nowoczesnego. W czasie drugiej wojny światowej przebywał w Wilejce i Łodzi. Po jej zakończeniu współtworzył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych w Łodzi; pracował tam do 1950 roku, kiedy został wyrzucony z placówki ze względów politycznych. Zmarł w biedzie dwa lata później. Do jego największych osiągnięć należy stworzenie teorii unizmu („Unizm w malarstwie", 1928), teorii kompozycji przestrzeni wraz z żoną Katarzyną Kobro („Kompozycja przestrzeni. Obliczenia rytmu czasoprzestrzennego", 1931), a także koncepcji druku funkcjonalnego („Druk funkcjonalny", 1933) oraz oryginalnej teorii historii sztuki, opisanej w książce „Teoria widzenia" (wydana pośmiertnie, 1958). Najważniejsze dzieła Strzemińskiego to serie „Kompozycji unistycznych", „Kompozycje architektoniczne" i „Powidoki". Ostatnio szczegółowej analizie poddawane są także serie jego rysunków wojennych. Artysta inspirował pokolenia studentów, był jednym z głównych apostołów awangardy w Polsce, bezkompromisowym animatorem i propagatorem sztuki nowoczesnej. Do dziś jego twórczość inspiruje artystów, obecnie szczególnie w zakresie sztuk użytkowych.