Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

W kolażach z cyklu Banknotenlied, podobnie jak w pracach z innych serii, artysta wykorzystuje zapis nutowy i sięga do niemieckojęzycznej spuścizny kulturowej i historii, prowadząc refleksję nad tożsamością społeczeństwa. W tym przypadku strofy pieśni pochodzących z pierwszej połowy XIX wieku, czyli z czasu przed proklamacją II Rzeszy, zostają zestawione z banknotami wydrukowanymi w okresie Republiki Weimarskiej.

W Banknotenlied 2 artysta wykorzystuje fragmenty pieśni Czymże jest ojczyzna Niemca?, napisanej przez Ernsta Moritza Arndta w 1813 roku. Wyraźnie sugeruje ona ideę jedności obszarów niemieckojęzycznych, zachęcając do ich konsolidacji. W Banknotenlied 3 artysta sięga po fragmenty Pieśni Niemców autorstwa Augusta Heinricha Hoffmanna von Fallerslebena z 1841 roku, podkreślającej walory niemieckiej ojczyzny, gloryfikującej i niejako mitologizującej wyobrażenie o niej. Zapis nutowy i poszczególne strofy tych dwóch pieśni zostały połączone z banknotami wydrukowanymi w okresie hiperinflacji w Niemczech. Jeden z nich to bardzo wysoki nominał o wartości pięciu milionów marek, pozostałe dwa banknoty to rentenmarki, przejściowa waluta, wprowadzona w celu przezwyciężenia hiperinflacji przez władze Republiki Weimarskiej.

Zestawienie to można interpretować jako wskazanie czynników, które przygotowały grunt dla nazizmu w Niemczech. Z jednej strony artysta wskazuje na proces tworzenia się niemieckiego państwa, z drugiej ilustruje kryzys gospodarczy, który doprowadził do utraty zaufania do liberalnych instytucji. Rühm zwraca uwagę na znaczenie performatywnej (sprawczej) funkcji języka w procesie konstruowania idei narodu niemieckiego, na to, że przemiany rzeczywistości dokonywały się przy pomocy aktu werbalnego. Szczególnie widoczne jest to w pracy Banknotenlied 2, gdzie wielokrotnie powtarzana jest fraza refrenu: Das soll es sein (Tak być powinno). Dzięki melodii przekaz słowny wpada w ucho, a następnie zostaje zapamiętany, powtórzony i uwewnętrzniony.

Maria Franecka