Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Boże narodzenie" to rysunek wykonany tuszem na papierze, przedstawiający scenę narodzin Jezusa w betlejemskiej stajence. Pośród znacznie uproszczonych, linearnych kształtów da się rozpoznać sylwetki zgromadzonych wokół żłobu Maryi i Józefa, otaczających ich zwierząt oraz znajdującego się w lewym górnym rogu anioła. Syntetycznie ukazana scena zbudowana została grubą urywaną linią, która nie tyle akcentuje formy, co wyznacza plany i kierunki kompozycji. Praca pochodzi z okresu, w którym Jan Hrynkowski współtworzył w Krakowie ugrupowanie Formistów (Ekspresjonistów Polskich) – działającą w latach 1917-1922 formację, której członkowie głosili prymat formy nad treścią i sprzeciwiali się realizmowi. Inspiracje czerpali zarówno z europejskich ruchów awangardowych, jak i ze sztuki ludowej. Charakterystycznym elementem ich prac były deformacje lub geometryzacje przedstawionych postaci i przedmiotów właściwe dla ekspresjonizmu, kubizmu i futuryzmu oraz prymitywizacje i uproszczenia zaczerpnięte od rodzimych twórców naiwnych. W „Bożym narodzeniu" Hrynkowski również wprowadza zniekształcenia, wertykalnie wydłużając przedstawione postaci. Zabieg ten wraz z rytmicznym układem nadaje kompozycji ekspresjonistycznego charakteru. Artysta czerpie jednak nie tylko z eksperymentów awangardowych, ale także z dzieł twórców ludowych, w tym z drzeworytu. Zafascynowany tą techniką, między innymi za sprawą kontaktów z plastykami zrzeszonymi w poznańskim ugrupowaniu Bunt, sam również wyrażał się za jej pomocą. Obok litografii była to najchętniej stosowana przez niego metoda graficzna. Również omawiana praca istnieje także w formie drzeworytu wykonanego przez autora w 1921 roku. Opracowywanie tego samego motywu w różnych technikach było cechą charakterystyczną dla całej twórczości Hrynkowskiego. Tematyka religijna stanowiła jeden z najchętniej podejmowanych przez niego w rysunkach i grafikach wątków. Omawiany rysunek umieszczony został również na wykonanym w technice litografii plakacie do odbywającej się w 1919 roku w Krakowie Wystawy Formistów Polskich TPSP.

Dorota Stolarska-Kultys

„Boże narodzenie" to rysunek wykonany tuszem na papierze. Przedstawia scenę narodzin Jezusa w stajence. Kształty zostały nakreślone grubą linią. Są bardzo proste. Ukazują postaci i przedmioty w bardzo ogólny sposób. Da się jednak rozpoznać sylwetki Maryi i Józefa oraz zwierząt, które ich otaczają. W lewym górnym rogu znajduje się postać anioła. Artystę w pracy najbardziej interesowała forma. Treść była mniej ważna.

Informacje o artyście:
Jan Hrynkowski był malarzem. Artysta robił też rysunki i grafiki. Należał do grupy Formistów w Krakowie. Formiści działali w latach 1917-1922. Formiści upraszczali kształty, odwoływali się do kubizmu i sztuki ludowej. Przedstawione w ich obrazach postaci, przedmioty stawały się figurami geometrycznymi. Hrynkowski był też pod wpływem malarstwa kolorystów.
    
Opis dzieła:
„Boże Narodzenie” to rysunek zrobiony tuszem na papierze. Rysunek przedstawia Marię z Dzieciątkiem i Józefa. Są też zwierzęta: osioł i wół. Nad nimi unoszą się dwaj aniołowie. Jeden z aniołów wskazuje gwiazdę. Rysunek jest bardzo uproszczony.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.  

Autor: Jan Hrynkowski

Tytuł: „Boże Narodzenie”

Wymiary: rysunek - wysokość 18 cm szerokość 16,5 cm, tektura - wysokość 50 cm, szerokość 35 cm

Technika: szkic czarnym tuszem i ołówkiem na papierze naklejonym na szarą tekturę

Rok powstania: niedatowany

Praca Jana Hrynkowskiego to bliska kwadratowi niewielka kartka papieru ze szkicem ołówkiem i dynamicznym rysunkiem tuszem. Praca przedstawia Boże Narodzenie, choć szkicowy charakter i mnogość przecinających się linii o równej szerokości i natężeniu czerni, gęsto zapełniających arkusz, utrudnia nieco szybkie rozpoznanie sceny. Artysta wszystkie przedstawione postacie i przedmioty potraktował równoważnie kreśląc czarne proste lub łukowato wygięte kreski, które budują uproszczoną i bardzo schematyczną scenę biblijną.

Postacie Józefa i Marii pochylających się nad żłobem z Jezusem są nieco na lewo od centrum pracy. Maria kuca po lewej, Józef stoi po prawej. Figury ludzkie Hrynkowski kreśli zamaszystymi łukami określającymi obłości obfitych szat, owalnych głów z aureolami. Józefa dookreśla linearna broda, Marię – linia welonu. Na grupę  świętej rodziny spływa z górnej krawędzi wiązka pięciu rozchodzących się nad Jezusem promieni. Powyżej Marii, w lewym górnym narożniku narysowana jest schematycznie uskrzydlona postać, zwrócona do Dzieciątka. Druga skrzydlata postać stoi za plecami Józefa zajmując prawą część kompozycji. Pomiędzy Józefem a aniołem artysta narysował sześcioramienną gwiazdę. Poniżej gwiazdy znajduje się łeb wołu i jeszcze niżej – prostokąt żłobu wypełnionego ukośnymi liniami sugerującymi siano. 

Lewy dolny narożnik zajmuje głowa kozy z wysokimi spiczastymi rogami, zwrócona w prawo.

Pod prostokątnym żłobem, przy prawym narożniku ołówkiem zapisana jest uproszczona sygnatura artysty: „J. Hrynkowski”. Końcowe litery zamieniają się w falistą linię.

Malarstwo Hrynkowskiego jest typowym przykładem stylistyki formistycznej; łączy w sobie kubizującą deformację, młodopolską dekoracyjność i ludowość.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN