Sanja Iveković
Pionierka feminizmu i eksperymentów medialnych w sztuce. Debiutowała w latach 70. w środowisku z jugosłowiańskiej Nova Umjetnička Praksa (Nowej Praktyki Artystycznej) –pokoleniu artystek i artystów, które wyłoniło się na fali studenckiej rewolty 1968 roku. Odrzuciwszy oficjalny paradygmat modernizmu, twórczynie i twórcy Nowej Praktyki Artystycznej podjęły krytykę społecznych instytucji (w tym instytucji sztuki) przy pomocy analitycznych narzędzi filozofii języka i nowatorskich wówczas środków artystycznych, takich jak performans, film, wideo czy poezja wizualna.
Instytucją, której funkcjonowanie analizuje Sanja Iveković konsekwentnie od lat 70. jest patriarchat, a - wraz z rozwojem wydarzeń historycznych – jego splot z nacjonalizmem i kapitalizmem. Polem pracy artystki jest przestrzeń nadawania znaczeń. To w tym nieprzejrzystym obszarze artystka analizuje znaturalizowane formy ideologii i socjotechniki wykluczania. Jej celem jest przywrócenie autonomii, historii i widzialności podmiotom, które je utraciły.
We wczesnych pracach wideo i fotomontażach Sanja Iveković analizowała głównie sposoby konstruowania płci przez język mediów i kulturę wizualną ( Podwójne życie, Tragedia Wenus, Gorzkie życie, 1975). Refleksję na temat tych mechanizmów poszerzała o pytania dotyczące reguł budowania przestrzeni oficjalnej, zbiorowej pamięci i tożsamości, które wykluczają doświadczenia kobiet albo spychają je do sfery prywatnej (Lady Róża Luksemburg, 2011).
Od około lat 90. Iveković tworzy projekty publiczne i włącza się w działania aktywistyczne. Angażuje się w kwestie przemocy wobec kobiet, współpracując z osobami, które jej doświadczyły ( Dom kobiet, od 1998) i walkę o prawa reprodukcyjne (Dom kobiet [Okulary], 2009). Pracuje także nad upamiętnieniem kobiet, które ucierpiały na skutek kapitalistycznej transformacji ekonomicznej (SOS Nada Dimic’, 2000-2001). W jej twórczości wybrzmiewa konsekwentna krytyka wszelkich form faszyzmu (Żyjący pomnik Rohrbach, 2005), w tym także nacjonalistycznej polityki historycznej i utowarowienia wyobraźni społeczeństwa chorwackiego. Prace takie jak np. Gen XX, 1997-2001 dedykowane są wymazywaniu pamięci kobiet walczących w komunistycznej partyzantce, a w szerszym kontekście amnezji dotyczącej czasów socjalizmu i solidarności społecznej.
