PAWEŁ POLIT
Kurator, Dział Zbiorów Sztuki Nowoczesnej
Prototypy / 02: Codex Subpartum, Muzeum Sztuki w Łodzi, 12.04.2019-09.06.2019, Fot. HaWa. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Rysunki Wacława Szpakowskiego, określone przez niego mianem „linii rytmicznych”, to precyzyjne zapisy przebiegu linii ciągłej zgodne z założoną dla każdego z nich regułą przekształceń. Jak napisał artysta „zastosowanie załamania prostokątnego łącznie z zastrzeżoną współmiernością w wymiarach biegów stwarza rytmikę zasadniczą całości pomysłu lub jego części składowych, przy tym regularną, tj. podlegającą jednostajnej prawidłowości”.
Szpakowski (1883 - 1973) urodził się w Warszawie, a w latach 1902-1911 studiował architekturę na Politechnice Ryskiej. Po powrocie do Polski pracował jako inżynier budownictwa i architekt, jednak przez całe życie zgłębiał zagadnienia rytmu, systemów zapisów oraz geometrii przyrody. Jego prace z pogranicza sztuki abstrakcyjnej, muzyki i matematyki ukazują związki oraz bliskość tych dziedzin. Jako artysta został rozpoznany dopiero po śmierci, a jego pierwsza wystawa została zorganizowana w Muzeum Sztuki w Łodzi w 1978 roku.
Wacław Szpakowski, Autoportret, 1902, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Wacław Szpakowski, Ulica w Rydze, 1900, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Wacław Szpakowski, Dubbenaa, 1900, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Wacław Szpakowski, Portret wielokrotny, ok. 1912, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Poszukiwania twórcze Szpakowskiego motywowane były dążeniem, jak zauważyła Masha Chlenova, do wypracowania metody nadawania formy pewnym uogólnieniom pojęciowym wynikającym z obserwacji natury i świata konstruowanego przez człowieka. Ta metoda znamionować się ma, jak opisał ją artysta w odniesieniu do zbioru ponad stu prac wykonanych (częściowo na podstawie wcześniejszych pomysłów) w latach 1924‒1930, 1939‒1943 oraz 1950, maksymalną prostotą – inaczej: ekonomią środków dla uzyskania „wizualnej harmonii”.
Dyrektor Ryszard Stanisławski na otwarciu wystawy Wacław Szpakowski. Linie rytmiczne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 10.10-30-11.1978. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Druga od lewej Anna Szpakowska-Kujawska (córka artysty) z mężem, dalej Janusz Zagrodzki (Dział Grafiki i Rysunku Nowoczesnego, kurator wystawy) i druga córka artysty na wystawie Wacław Szpakowski. Linie rytmiczne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 10.10-30-11.1978. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Żona artysty Aleksandra Szpakowska w otoczeniu widzów zwiedzających wystawę Wacław Szpakowski. Linie rytmiczne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 10.10-30-11.1978. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Wacław Szpakowski. Linie rytmiczne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 10.10-30-11.1978. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Wacław Szpakowski. Linie rytmiczne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 10.10-30-11.1978. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Układy linii Szpakowskiego snują narracje geometryczne, każdorazowo inne, rozpięte między porządkiem diachronicznym i synchronicznym – między śledzeniem narracji linii, tożsamym z rozpoznaniem zasady jej kreślenia, i natychmiastowym rozpoznaniem kształtu, efektem jego jedności optycznej. Artysta uznaje, że dla interpretacji jego prac „oparcie się na pierwszym jedynie rzucie oka byłoby niewystarczające. Byłoby to pominięciem niewidocznych, bo myślowych działań autora, a więc tych podstawowych czynników twórczości”. Ustanawia w ten sposób zasadę komplementarności aspektów optycznego i składniowego pracy.
&, Muzeum Sztuki w Łodzi, 30.06.2017-05.11.2017, Fot. Piotr Tomczyk. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
&, Muzeum Sztuki w Łodzi, 30.06.2017-05.11.2017, Fot. Piotr Tomczyk. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
&, Muzeum Sztuki w Łodzi, 30.06.2017-05.11.2017, Fot. Piotr Tomczyk. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
&, Muzeum Sztuki w Łodzi, 30.06.2017-05.11.2017, Fot. Piotr Tomczyk. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Szpakowski napisał, że: „Przez zastosowanie w układzie pomysłów linijnych aspektów geometrycznych – jak symetrii różnego rodzaju, współmierności wszelkich odcinków między sobą, itp. dalszych szczegółów – zbliżają się [pomysły linijne] do twórczości geometrycznej”. Wynikająca ze stosowania owych rozwiązań geometrycznych emblematyczność kształtów kojarzy rysunki Szpakowskiego z pracami malarskimi Franka Stelli.
Prototypy / 02: Codex Subpartum, Muzeum Sztuki w Łodzi, 12.04.2019-09.06.2019, Fot. HaWa. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Prototypy / 02: Codex Subpartum, Muzeum Sztuki w Łodzi, 12.04.2019-09.06.2019, Fot. HaWa. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Artysta zwrócił również uwagę na aspekt syntaktyczny, czyli składniowy swoich rysunków. Jak to ujmował, jego pomysły linijne: „Posiadają »treść wewnętrzną« – dającą się poznać niejako przez odczytanie biegu linii łamanej, śledząc ją od początku rysunku jedno za drugim załamaniem, na podobieństwo składania liter oddzielnych – słów pisma. Jest to właściwość pomysłów linijnych, która odróżnia je od wszelkich wzorów zdobniczych”.
Prace Wacława Szpakowskiego są prezentowane na wystawie Notes ryski. Śladem linii Wacława Szpakowskiego, trwającej do 28.02.2021 r. i przygotowanej we współpracy z Łotewskim Centrum Sztuki Współczesnej (LCCA).