Film

Stephen Kaltenbach to pionier i jeden z najbardziej aktywnych artystów sztuki konceptualnej w Stanach Zjednoczonych, którego prace wchodziły w skład przełomowych dla tego nurtu wystaw. Ekspozycja w ms¹ będzie zarówno pierwszą obszerną prezentacją jego twórczości w Polsce, jak i próbą jej całościowego ujęcia. Wybór dzieł dokonany został zgodnie z logiką tzw. "protokołu zaprzeczeń", w ramach której Kaltenbach kwestionuje stereotypowe przekonania dotyczące dzieła sztuki, kontekstu jego prezentacji czy postaci artysty.

Pierwszym wątkiem ekspozycji wynikającym z tych założeń było dążenie do neutralizowania widzialnych kwalifikacji dzieła. Manifestuje się ono m.in. w pracach rzeźbiarskich zmierzających do zatarcia własnej odrębności wobec otaczających przedmiotów oraz w konstrukcjach z cyklu „Alteracje pomieszczeń" („Room Alterations", 1967-1969), w których zanikanie obiektu rzeźbiarskiego dokonuje się równolegle z modyfikacją przestrzeni architektonicznej. Tendencja do zintegrowania dzieła z przestrzenią dotyczy także „Obrazów ściennych" ("Wall Paintings", 1967), których stopień szarości jest niemal nieodróżnialny od bieli ścian.

Inną grupę prac stanowiły „Kapsuły czasu" („Time Capsules", od 1967), określone z kolei regułą zatajenia części informacji. Na cykl ten składały się zamknięte pojemniki metalowe niewielkich rozmiarów, na których wyryte były wzmianki dotyczące ich zawartości lub instrukcje dla adresatów dotyczące czasu odpieczętowania. Początkowo przedmioty te przekazywane były przez artystę w darze poszczególnym osobom lub instytucjom i funkcjonować miały niezależnie od obiegu instytucjonalnego i komercyjnego dzieł.

Wiele prac na ekspozycji niesie ze sobą potencjał komunikowania się z odbiorcami także pozainstytucjonalnymi kanałami przepływu informacji. Do tej grupy zaliczyły się wykonane z brązu „Plakiety chodnikowe" ("Sidewalk Plaques", 1968-1969), funkcjonujące w kontekście miasta. Wtopione w betonowe chodniki, zdaniem Kaltenbacha, „wyprowadzały muzeum na ulicę i zmieniały to, co działo się na ulicy w dzieło sztuki". Zamysł uwolnienia dzieła od zależności i kontekstu instytucjonalnego wypowiadają również enigmatyczne „mikromanifesty" publikowane na stronach reklamowych magazynu „Artforum" (1968-1969). Z kolei prace z cyklu „Nowoczesne draperie" („Modern Draperies", 1967) w sposób przewrotny pokazały możliwość minimalizowania zaangażowania artysty w nadawanie projektowi określonego wyglądu i oddania tej kompetencji w ręce instytucji wystawienniczych.

Wierny zasadzie zaprzeczania konwencjom artystycznym, w drugiej połowie lat 70. Kaltenbach wcielał się okazjonalnie w role fikcyjnych artystów, których nazwał Es Que? oraz Clyde Dillon, uprawiających programowo "słabą" sztukę. W 1970 roku powołał do życia postać Regionalnego Artysty (Regional Artist), budującego swoją karierę w środowisku kalifornijskim. To także ta postać sformułowała potem refleksje artysty na temat kondycji geopolitycznej współczesnego świata. Plansze z cyklu „Złe pomysły" („Bad Ideas", od 2002) obrazują idee, które – zdaniem Kaltenbacha – nie powinny zostać zrealizowane.

Wymienione prace, a także wiele innych włączonych do wystawy, będących przejawem postawy nieposłuszeństwa Kaltenbacha wobec zastanych norm poprawności artystycznej – składa się na tytułowy "indeks możliwości", czyli nieustanne poszukiwanie w sztuce rozwiązań alternatywnych.

Stephen Kaltenbach (ur. w 1940 roku w Michigan) - to jedna z najbardziej znanych postaci amerykańskiej sztuki konceptualnej. Jego prace wchodziły w skład przełomowych wystaw zbiorowych, organizowanych przez czołowych orędowników tego ruchu - Haralda Szeemanna (When Attitudes Become Form, 1969), Lucy Lippard (955,000, 1970), Setha Siegelauba (March, 1969) i Leo Castelliego (Nine, 1969). Wystawy indywidualne Kaltenbacha mogli zobaczyć m.in. odwiedzający nowojorskie Whitney Museum of American Art (1967) oraz Museum of Modern Art w San Francisco (1969). Prace artysty zostały włączone także w takie wystawy sztuki konceptualnej i minimalistycznej jak Live In Your Head: When Attitudes Become Form w berneńskim Kunsthalle (1969), 557,087 w Seattle Art Museum (1969), 955,000 w Vancouver Art Gallery (1970) oraz Information w Museum of Modem Art w Nowym Jorku (1970).

Od lat 70. dzieła Kaltenbacha trafiały do wielu amerykańskich przeglądów sztuki konceptualnej, m.in. 1965-1975: Reconsidering The Object As Art w Museum of Contemporary Art w Los Angeles (1995), The Quick and The Dead w Walker Art Center w Minneapolis (2009), 1969 w nowojorskim PS1 (2010), Under the Big Black Sun (2011) i ENDS OF THE EARTH: Land Art to 1974 (2012) w MOCA w Los Angeles, State of Mind w Orange County Museum of Art w Newport Beach (2011) oraz w Berkeley Art Museum/Pacific Film Archive w Berkeley (2012). W 2013 roku prace Kaltenbacha włączono w skład When Attitudes Become Form: Bern 1969/Venice 2013 we weneckiej Prada Foundation oraz w Materializing “Six Years”: Lucy R. Lippard and the Emergence of Conceptual Art w Brooklyn Museum w Nowym Jorku (2013).

Na co dzień dzieła Kaltenbacha można zobaczyć między innymi w zbiorach: Museum of Modern Art w Nowym Jorku, San Francisco Museum of Modern Art, Walker Art Center w Minneapolis, Berkeley Art Museum/Pacific Film Archive, Crocker Art Museum Sacramento oraz Kroller-Muller Museum w holenderskim Otterlo.

kurator wystawy: Paweł Polit
koordynatorka: Martyna Dec