Leon Wyczółkowski
Uznawany za jednego z najważniejszych artystów polskich przełomu XIX i XX wieku. Tworzył w duchu realizmu, był jednak otwarty na nowe prądy i tendencje, które w niezwykle subtelny sposób transponował do swojej sztuki. Jego przedstawienia Orki, Rybaków, Siewców, czy pejzaży tatrzańskich należą do kanonu malarstwa polskiego. Wyczółkowski był dobrym portrecistą. Wykonał również wiele autoportretów, także w technice pastelu, w której osiągnął biegłość. Zachwycają jego martwe natury, często zainspirowane sztuką orientalną. Istotny jest również wkład, jaki Wyczółkowski wniósł w rozwój grafiki polskiej. Był twórcą niezwykle różnorodnym w kontekście wybieranych przez siebie technik artystycznych: malował, był rysownikiem, wykonywał grafiki, w jego dorobku są również pojedyncze eksperymenty rzeźbiarskie.
Wczesne dzieciństwo Wyczółkowski spędził na wsi (urodził się w Hucie Miastkowskiej). Bliski kontakt z naturą - jak podkreślają biografowie artysty - wywarł niezatarty wpływ na jego sztukę i postawę życiową. W 1869 roku Wyczółkowski został uczniem Warszawskiej Klasy Rysunkowej, gdzie kształcił się u Rafała Chadziewicza oraz Wojciecha Gersona.
W 1875 Wyczółkowski wyjechał na dalsze studia do Akademii Sztuk Pięknych w Monachium, ale ze względu na brak środków zmuszony był je przerwać. W 1877 roku został studentem Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie przez dwa lata uczył się u Jana Matejki. Pomimo estymy jaką darzył mistrza, zdecydował się w 1878 roku na wyjazd do Paryża, gdzie poznał współczesną sztukę francuską. Na ukształtowanie jego postawy artystycznej miała również wpływ znajomość z poznanym na przełomie 1879/1880 roku Adamem Chmielowskim (bratem Albertem). Swoisty pierwiastek duchowości jest zauważalny szczególnie w kompozycjach, w których Wyczółkowski zbliżał się do natury.
Był twórcą niezwykle mobilnym. W ciągu ponad sześćdziesięciu pięciu lat aktywności zawodowej odbył bardzo wiele podróży artystycznych, przekładających się na niezwykle bogaty dorobek. W pierwszej połowie lat 80. XIX w. bywał często w Warszawie, czego rezultatem było kilka udanych obrazów salonowych (m.in. W buduarze, Ujrzałem raz). Najważniejsze dla jego artystycznych dokonań były jednak wyjazdy plenerowe na tereny obecnej Ukrainy. Wówczas zapoczątkował serie takie jak Orka, Rybak i Rybacy czy Kopanie buraków, do których powracał wielokrotnie. W niezwykły sposób dokonywał w nich subtelnego zespolenia malarstwa realistycznego ze stylem impresjonistycznym. Cechy te rozwijał w kolejnych latach podczas następnych wyjazdów plenerowych. W 1892 roku rozpoczął pracę nad szkicami do Gry w krokieta, w tym czasie również zaczął rysować przy użyciu pasteli. Ciekawym eksperymentem w twórczości Wyczółkowskiego było podjęcie kilku prób rzeźbiarskich. W 1893 roku powstało popiersie wiejskiej dziewczyny - Natałka, dwa lata później przedstawienia Króla Kazimierza Wielkiego oraz Królowej Jadwigi.
W 1895 Wyczółkowski został profesorem malarstwa w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych. W 1897 roku jako współtwórca Towarzystwa Artystów Polskich Sztuka wystawił swoje prace na wystawie indywidualnej w Sukiennicach.
Około 1902 Wyczółkowski zaczął eksperymentować z technikami graficznymi. Tworzył głównie litografie, ale również m.in. akwaforty, algrafie, oleolitografie, akwatinty, a także samodzielnie modyfikował istniejące już techniki. Część prac graficznych została zawarta w tekach takich jak np. Teka Huculska (1910), Teka ukraińska (1912), Stara Warszawa (1915), Kraków (1915), Wspomnienia z Legionowa. 1916 (1920), czy Gościeradz (1923/24). W 1905 Wyczółkowski odbył podróż artystyczną do Hiszpanii w towarzystwie Feliksa Jasieńskiego. Znajomość wpłynęła na rozwój zainteresowania Wyczółkowskiego drzeworytem japońskim i sztuką orientalną. Znalazło to wyraźne odzwierciedlenie w pracach artysty wykonywanych w technice pasteli, ale także w grafikach. W 1909 Wyczółkowski objął stanowisko rektora krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, które piastował do 1910. W 1922 artysta kupił dworek w Gościeradzu, w którym wkrótce zamieszkał, a także prowadził pracownię. W 1934 roku, w wieku 82 lat Wyczółkowski stanął na czele katedry grafiki warszawskiej ASP. Zły stan zdrowia nie pozwolił mu jednak na długie sprawowanie stanowiska. Zmarł 27 grudnia 1936 roku na zapalenie płuc.
W kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi znajduje się dziewiętnaście prac Leona Wyczółkowskiego, wśród nich m.in. obrazy olejne: Gra w krokieta, Autoportret z paletą, Rybak, akwarele: Widok Krakowa, czy też pastele, jak Powitanie stepu, Cyprysy.
Maria Milanowska
