Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

„Aerostat" to praca na papierze malowana gwaszem i akwarelą. Kompozycja przedstawia statek powietrzny – sterowiec utrzymany w szarościach z elementami czerwieni i znajdujący się niżej fragment miasta widziany z góry. Formy są mocno uproszczone i zgeometryzowane. Znajdujące się w dole budynki pokazane w sposób bardzo schematyczny przypominają różnej wielkości sześcienne kostki ustawione równo wzdłuż ulicy. Miasto tętni życiem, widać intensywny ruch uliczny, samochody i mrowie przechodniów zbitych w nieregularne plamy. To nowoczesna metropolia z jej dynamiką i coraz szybszym tempem życia, o którym w artykule „Technika Jutra" zamieszczonym w 1935 roku w tygodniku „As” napisano: „Ludzkość współczesna śpieszy się. Nie ma czasu na zatrzymanie się w pochodzie, nie ma czasu na wytchnienie, musi iść coraz to szybciej, coraz dalej i coraz wyżej”. Z dużym prawdopodobieństwem za słowami tymi stoi sam Brzeski, który był kierownikiem graficznym magazynu i często pisał do niego artykuły, które nie zawsze podpisywał własnym nazwiskiem.

W omawianej pracy artysta umieścił dwa wciąż udoskonalane wynalazki, które umożliwiły nadanie życiu szybszego tempa: automobil i statek powietrzny. Są to zarazem dwa symbole postępu technicznego. Brzeski był urzeczony zdobyczami nowoczesnej cywilizacji. Liczne jego prace i graficzne realizacje wskazują na to, że przedmiotem jego szczególnej fascynacji były samoloty. Motyw ten pojawia się zarówno w powstających w okresie międzywojennym rysunkach, jak i fotomontażach, ilustracjach do artykułów czy na projektowanych przez niego okładkach tygodnika „As”. W realizacjach tych entuzjazm miesza się jednak z lękiem. Z jednej strony, jak w akwareli „Aerostat" widać zachwyt nad wynalazkiem, który umożliwił człowiekowi zrealizowanie marzenia o wzbiciu się w powietrze. Z drugiej, w pracach takich jak cykl fotomontaży „Narodziny robota" z 1933 roku (w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi) czy fotomontaż „Konwalie, lufy i samolot" z 1936 roku (w zbiorach Muzeum Sztuki w Łodzi) zawarta została groza, jaką niesie ze sobą wykorzystanie lotnictwa jako nowoczesnej broni niosącej śmierć i zniszczenie. Tego rodzaju ambiwalencja cechuje stosunek Brzeskiego nie tylko do samolotów, ale do całej zmechanizowanej cywilizacji.

„Aerostat" to praca na papierze malowana akwarelą. Kompozycja przedstawia szary sterowiec. Pod nim widać z góry fragment miasta. Kształty są bardzo proste, pozbawione szczegółów. Znajdujące się w dole budynki przypominają różnej wielkości kostki lub klocki. Miasto tętni życiem. Widać intensywny ruch uliczny: samochody i przechodniów. To nowoczesne miasto. Charakteryzuje je szybkie tempo życia. Praca powstała prawdopodobnie w latach 20. lub 30. W tym okresie artystów interesowało miasto i zdobycze techniczne. Samochód i samolot były symbolami nowych czasów. Na maszynę patrzono jak na doskonałą nowoczesną formę. Jednocześnie obawiano się, że może ona zastąpić człowieka. Bano się, że w nowoczesnym świecie nie będzie miejsca dla tego co ludzkie.

Dorota Stolarska-Kultys

Praca Janusza Marii Brzeskiego „Areostat” przedstawia  samolot, unoszący się nad miastem. Aerostat to rodzaj samolotu. Brzeski przedstawił szary samolot na tle niebieskiego nieba. Pod samolotem, u dołu, widać zatłoczone samochodami ulice miasta. Wszystko jest geometrycznie uproszczone. Samolot ujęty jest schematycznie. Budynki miasta przypominają poskładane klocki.

Brzeski fascynował się nowoczesnymi urządzeniami latającymi. Samoloty pozwalały na wzniesienie się w powietrze. Nie tylko ptaki latają. Człowiek mógł wreszcie spojrzeć na miasto z góry.

Małgorzata Wiktorko, Agnieszka Wojciechowska -Sej, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Janusz Maria Brzeski

Tytuł: „Aerostat”

Wymiary: wysokość 31 cm,  szerokość 24 cm

Technika: akwarela i gwasz na papierze

Rok powstania: niedatowany

Praca Janusza Marii Brzeskiego „Aerostat” to prostokątna pionowa praca namalowana akwarelą i gwaszem na sztywnym papierze. Kompozycja przedstawia lecący samolot i widok zgeometryzowanego miasta z góry. Prostokąt pracy dzieli ukośną, bliską poziomej linią masywny kadłub samolotu lecącego w prawo. Kadłub niemal pokrywa się z linią horyzontu. Pod samolotem jest namalowane miasto, ponad nim – niebo. Skrzydła rozłożone są w taki sposób, że w górę i lekko w lewo skierowane jest skrzydło bliższe widzowi, zaś drugie, bardziej w głębi skrzydło kieruje się w prawo i w dół. Oba skrzydła tworzą delikatny łuk. Maszyna namalowana jest w sposób uproszczony – obwodzi ją czarny kontur, kadłub jest ciemnoszary, skrzydła – jasnoszare. Pojedyncze elementy samolotu podkreślone są kolorem czerwonym.  Samolot widzimy od dołu, można dostrzec dwie płozy pod przednią częścią kadłuba.

Niebo ma kolor ultramaryny – ciemniejszej i bardziej intensywnej przy linii horyzontu, rozwadniającej się i blaknącej w miarę zbliżania się do górnej krawędzi. W dolnej części pracy artysta przedstawił widziane z lotu ptaka miasto. Kilkukondygnacyjne prostopadłościenne domy są obwiedzione ciemnym konturem i wypełnione gładko nałożoną pastelową farbą w kolorach zielonym, błękitnym, różowym i żółtym. W kadrze widać skrzyżowanie dwóch ulic, podkreślone wysoką kolumną z figurą przy lewej krawędzi. Ulice biegną pod kątem czterdziestu pięciu stopni wobec krawędzi obrazu, ich skrzyżowanie wypada blisko lewego boku na wysokości jednej czwartej pracy. W wyniku takiej kompozycji najbardziej widoczne są arterie wiodące w prawo – w górę i w dół. Ulica skierowana w lewo ku górze ledwie zaczyna się za skrzyżowaniem, zaś ostatnią zasłania dach budynku, który na pierwszym planie przy lewym dolnym narożniku wsuwa się precyzyjnym trójkątem. Pierzeje ulic tworzą pudełkowate domy różnej wysokości, z zaznaczonymi pionowymi prostokątami niewielkich okien, które znaczą kondygnacje. Jedynym wyróżniającym się budynkiem jest prostopadłościan z wysoką wieżą zakończoną ostrosłupowym hełmem. Stoi on mniej więcej pośrodku pierzei, na wprost widza. Ostry hełm wskazuje środek kadłuba statku powietrznego. Na ulicach czarnymi kropkami zaznaczeni są przechodnie oraz nieforemne plamy pojazdów z ciemno zarysowanym podwoziem z kołami.

Praca jest sygnowana po prawej stronie na dole, równolegle do dolnej krawędzi: „Janusz Maria Brzeski". Sygnatura na odwrociu brzmi: „Paris XIV rue Boulard 9” po lewej  i powtórzone: „janusz Maria Brzeski" z prawej. Podpis na rewersie sugeruje, że praca mogła powstać podczas pobytu Janusza Marii Brzeskiego w Paryżu.  Artysta w latach 1925 – 30 oraz w 1935 roku podróżował po Europie. Odwiedził Włochy, Francję i Belgię. Sporządził wówczas wiele akwarelowych pejzaży miejskich reprezentujących różne oblicza międzywojennych miast. Tym razem pokusił się o nietypowe spojrzenie – z lotu ptaka. Intersującym jest fakt, że główny element kompozycji – samolot nie jest z definicji tytułowym aerostatem. Aerostat to pojazd powietrzny unoszący się dzięki zgromadzonemu gazowi, który jest lżejszy od powietrza – na przykład balon lub sterowiec. Maszyna w centrum kompozycji to szybowiec lub samolot. Odautorski tytuł Brzeskiego może sugerować, że to on podróżując aerostatem nad Paryżem zobaczył tętniące życiem miasto i przelatujący nad nim samolot.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN