Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Kompozycja narysowana tuszem na papierze powstała podczas czwartego plenerowego wyjazdu Władysława Strzemińskiego ze studentami Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi) na Dolny Śląsk. Trzy wcześniejsze plenery odbyły się w Nowej Rudzie, w 1949 roku wykładowca zabrał uczniów do Bierutowic (obecne Karpacz Górny). Strzemiński, odpowiedzialny za nowoczesny i innowacyjny program kształcenia, wykładał w łódzkiej uczelni od momentu jej powstania w 1945 roku do końca 1949 roku. W styczniu 1950 roku Ministerstwo Kultury i Sztuki zdecydowało o zwolnieniu artysty ze względu na niezgodność jego ideowo-artystycznych przekonań z obowiązującym nurtem socrealizmu.

Powstały na plenerze pejzaż ukazuje krajobraz górski przedstawiony sumarycznie, a jego elementem formotwórczym są linie faliste. Rytmiczne, pulsujące, zsynchronizowane ze sobą linie składają się na unistyczną całość. Rozpoznać w nich możemy schematycznie zaznaczoną partię drzew umieszczoną w dolnej części kompozycji, znajdujące się nieco wyżej pasmo górskie, a nad nim obłoki o ameboidalnych kształtach. Struktura pejzażu oddana została za pomocą pulsujących rytmem linii, jest ruchliwa, dynamiczna, w dolnej partii lasu określona przez drobne formy. Dominują w niej piony i poziomy, w których, jak zauważa Janina Ładnowska, daje się odczuć „pokorne, stopniowe, jak to było u Mondriana przed laty, dochodzenie do widzenia abstrakcyjnego poprzez rytm widzenia fizjologicznego.” („In Memoriam Władysław Strzemiński", red. J. Zagrodzki, Sztuka Polska, 1988). Strzemiński przekracza w swoich rysunkach próg realizmu, jest to jednak realizm „rytmu fizjologicznego”, wynikający z namysłu nad „mechanizmami widzenia” natury. W swoim myśleniu artysta odszedł od charakterystycznej dla historii sztuki oceny dzieła pod względem formalnym, na rzecz powiązania jej z procesem postrzegania i tym, w jaki sposób reaguje na obraz ludzki organizm. Wprowadził pojęcie „rytmu fizjologicznego”, które odnosi się do procesu percepcji wizualnej, w którym podmiot i przedmiot łączą się ze sobą, a odbiór doznań dokonuje się zgodnie z fizjologicznym rytmem życia człowieka – obserwatora. Artysta pierwszy raz użył tego terminu do interpretacji swoich pejzaży z lat 30., w pracach realizowanych po wojnie zjawisko to zyskało nowy, przestrzenny wymiar.

„Pejzaż z Bierutowic" został narysowany tuszem na papierze. Powstał podczas pleneru, który odbywał się w Bierutowicach. Władysław Strzemiński był na nim ze swoimi studentami. W latach 1945-1949 był wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych. Obecnie jest to Akademia Sztuk Pięknych w Łodzi.

„Pejzaż z Bierutowic" ukazuje krajobraz górski. Został on przedstawiony przy pomocy linii falistych. W kompozycji rozpoznać możemy trzy elementy. Schematycznie zaznaczony las. Znajdujące się nieco wyżej góry, a nad nimi obłoki. Struktura pejzażu jest rytmiczna i dynamiczna. Artysta jest wnikliwym obserwatorem przyrody. Ukazuje ją w sposób skrótowy i uproszczony.

Dorota Stolarska-Kultys

Władysław Strzemiński narysował „Pejzaż z Bierutowic” w 1949 roku. W tej miejscowości spędzał wakacje. Są tam góry porośnięte lasami. Taki właśnie pejzaż narysował artysta. U góry rysunku widzimy dwie chmury. Narysowany jest tylko ich kształt. Na stokach gór widać cień rzucany przez chmury. Tutaj też artysta narysował jedynie jego kształt. Artysta narysował też kształty gór, zarysy drzew i lasu. Tylko to było dla niego najbardziej interesujące.

Maciej Cholewiński, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Władysław Strzemiński

Tytuł: „Pejzaż z Bierutowic”

Wymiary: z passe-partout - wysokość 49,5 cm,  szerokość 39,5 cm

Technika: rysunek tuszem na papierze, papier połączony, sklejony z dwóch arkuszy dla uzyskania większego formatu

Rok powstania: 1949

„Pejzaż z Bierutowic” Władysława Strzemińskiego to pionowa praca na papierze wykonana tuszem. Papier został sklejony z dwóch blado kremowych arkuszy (kwadratu u góry i poziomego prostokąta na dole) dla uzyskania większego formatu. Praca jest monochromatyczna, artysta operuje jedynie dwoma rodzajami linii – cieńszą i nieco grubszą. Strzemiński nie zastosował plamy ani światłocienia.

„Pejzaż z Bierutowic” można podzielić na trzy poziome pasy podobnej szerokości. Każdy z pasów odpowiada też innej treści. Patrząc od góry jest to pas nieba z obłokami, poniżej zbocza gór i najniżej – schematycznie narysowany las.

Pas nieba to kolor arkusza papieru z linearnie narysowanymi formami czterech obłoków różnego rozmiaru. Linia jest rozedrgana, falująca. Obłoki zgrupowane są parami. W lewym górnym narożniku są rozdzielne chmura duża i malutka. Przy prawej krawędzi, pośrodku pasa nieba są dwie formy zachodzących na siebie chmury największej i zupełnie małej.

Drugi pas to zbocza gór. Strzemiński precyzyjnie ostrą linią wyznacza kontur grani. Grzbiet pasma zaczyna się przy lewej krawędzi mniej więcej w połowie wysokości pracy. Kreska wznosi się lekko falującym skosem do góry i za osią symetrii osiąga najwyższy punkt i opada delikatnym siodłem by przy samej prawej krawędzi się lekko wznieść. Pas górskiego zbocza poprzecinany jest plątaniną linii, które mogą być obrysem innych gór oraz potokami spływającymi ze szczytów. Linie są cieńsze niż kontur zbocza, falują, biegną kończąc się na bocznych krawędziach lub na pustce mniej więcej na wysokości jednej trzeciej wysokości pracy.

Poniżej jest pas lasu. W centrum i po prawej stronie rysunku Strzemiński umieścił wiele kleksowatych, niewielkich konturowych form. Są stłoczone na powierzchni rozmiaru dłoni dorosłego człowieka. Niektóre formy mają zamknięty kontur, inne to splątane labiryntowo linie. Kontury nieco tylko przypominające gęsty las nie dają wskazówki co do gatunku drzew. Są gęstwiną.

Lewy fragment dolnego pasa jest pusty. Przy dolnej krawędzi, w świetle tej pustki jest zapisana ołówkiem sygnatura:  W.Strzemmm/1949.

Praca mogła powstać podczas plenerowych wyjazdów ze studentami podczas pracy Strzemińskiego w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN