Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Zespół siedemnastu fotosów stanowi dokumentację spektakli teatralnych w reżyserii Andrzeja Wajdy, realizowanych w Teatrze Starym w Krakowie. Składają się na niego fotografie wykonane do przedstawień: „Wesele" i „Noc listopadowa" Stanisława Wyspiańskiego, Emigranci Sławomira Mrożka oraz „Nastazja Filipowna" Fiodora Dostojewskiego. Jest to niewielki wycinek z obszernego dorobku Wojciecha Plewińskiego, który fotografią teatralną zajmował się od końca lat 50. i jest autorem zdjęć do ponad 700 spektakli. Z Teatrem Starym współpracował przez czterdzieści lat, jednocześnie realizując zlecenia m.in. dla Teatru im. Juliusza Słowackiego i Teatru STU w Krakowie, Teatru Narodowego w Warszawie, Teatru Polskiego we Wrocławiu czy Teatru Witkacego w Zakopanem. Jego prace charakteryzuje świeżość spojrzenia. Odrzucając statyczne ujęcia wykonywane ze statywu postawił na fotografię „z ręki”, która pozwoliła na szybkie reagowanie na wydarzające się na scenie sytuacje, swobodną kompozycję czy eksperymenty z kadrem. Plewiński eksperymentował także z czasem naświetlania, celowo go wydłużając by oddać dynamikę scen. Tak dzieje się na jednym z ujęć ze spektaklu „Noc listopadowa". Wśród jego fotografii znajdziemy różnorodne kadry – od szerokich planów obejmujących również scenografię, po węższe czy wręcz portretowe ujęcia ukazujące aktorów niemalże wyabstrahowanych z przestrzeni sceny. Obrazy te skupione są na emocjach, o których Plewiński mówił po latach, że są obecne zwłaszcza podczas prób. To wówczas najbardziej lubił fotografować, dostrzegając w aktorach napięcie i skupienie, które ustępowało zaraz po premierze. Z ogromnym wyczuciem chwytał kluczowe sceny, starając się by fotografie były spójne z wizją reżysera. Jego prace dalekie są od zwykłej dokumentacji, stanowiąc raczej twórcze uzupełnienie i wzmocnienie sytuacji scenicznych. Sam Plewiński porównywał swoją pracę do rysowania komiksu, który budował z tego, co działo się na scenie. Ingerował w sytuację, przestawiając aktorów tak, by zaistnieli w konfiguracji, która, jak mówił, będzie nośna w stosunku do tekstu i tematu, oraz która najlepiej odda to, co wydarza się na scenie.

Dorota Stolarska-Kultys

Na 17 fotografiach ukazane zostały przedstawienia teatralne. Ich reżyserem był Andrzej Wajda. Zostały zrealizowane w Teatrze Starym w Krakowie. Jest to niewielki wycinek z dorobku Wojciecha Plewińskiego. Autor zajmował się fotografią teatralną od końca lat 50. Wykonał zdjęcia do ponad 700 spektakli. Jego obrazy to więcej niż tylko chłodny zapis. Plewiński podchodził do swojej pracy kreatywnie. Dodatkowo wzmacniał przekaz. Było to jednak zawsze spójne z wizją reżysera.

Dorota Stolarska-Kultys

Wojciech Plewiński jest fotografem. Od końca lat 50. zajmował się fotografią teatralną. Wiele fotografii zostało zrobionych w Teatrze Starym w Krakowie. Plewiński robił zdjęcia w czasie realizacji spektakli teatralnych w reżyserii Andrzeja Wajdy. Siedemnaście fotografii zrobił na spektaklach: „Wesele” i „Noc listopadowa” Stanisława Wyspiańskiego, „Emigranci” Sławomira Mrożka oraz „Nastazja Filipowna” wg powieści „Idiota” Fiodora Dostojewskiego. Plewiński bardzo dobrze poznawał koncepcję reżysera. Fotograf starał się przekazać sens spektaklu.
Plewiński robił zdjęcia ludzi kultury. Szczególnie często pokazywał życie artystyczne w Krakowie. Wykonywał zdjęcia pięknych polskich aktorek, na okładki tygodnika kulturalnego „Przekrój”.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Wojciech Plewiński

Tytuł: „Fotos ze spektaklu teatralnego w reżyserii Andrzeja Wajdy”

Wymiary: wysokość 23 cm , szerokość 29 cm

Technika: fotografie czarno-białe na papierze

Rok powstania: 1963-77

Zespół prac Wojciecha Plewińskiego to siedemnaście prostokątnych czarno – białych fotografii w orientacji zarówno pionowej, jak poziomej.

Są to fotosy spektakli teatralnych w reżyserii Andrzeja Wajdy, realizowanych w Teatrze Starym w Krakowie takich jak: „Wesele" Stanisława Wyspiańskiego, „Noc listopadowa" Stanisława Wyspiańskiego, „Emigranci" Sławomira Mrożka, „Nastazja Filipowna" Fiodora Dostojewskiego. W zespole znajdują się zarówno fotografie portretowe, sceny z dwojgiem aktorów oraz szerokie plany ukazujące całą scenę i scenografię.

Jeden z fotosów wyróżnia się interesująco ustawionymi parametrami w analogowym aparacie fotograficznym. Ustawiony w aparacie długi czas spowodował uchwycenie poruszających się osób w kilku sekwencjach ich ruchów. To prostokątne poziome zdjęcie zrobione na spektaklu „Nocy listopadowej” Wyspiańskiego. Dolną część kadru zajmuje biegnący przez całą szerokość pas sceny. Na scenie stoją i leżą aktorzy uchwyceni w układzie symetrycznym. Jest to grupa jedenastu osób. Tło jest głęboką czernią. Centralną postacią jest mężczyzna w stroju ułana stojący frontem do widza z podniesioną do góry ręką po lewej stronie. Wyciągniętą ręką trzyma nad głową szablę skierowaną szpicem w prawo, cała postać wygina się także nieco w prawo. Mężczyzna jest ubrany w ciemne oficerki do kolan, jasne spodnie z wysokim stanem, kurtkę z dwoma rzędami guzików i wysokie czako z daszkiem. Aparat uchwycił pięć faz ruchu ułana – od wyprostowania na baczność ku wygięciu w lekki łuk w prawo. Po obu stronach żołnierza w układzie trójkąta zgromadzone są stojące i leżące postacie. Po lewej stronie są dwie osuwające się postacie, których kontury ciężko rozpoznać przy rozmyciu kształtów. Jedna z nich z pewnością ubrana jest w białą tunikę i pada w tył, odchylając się korpusem w lewo. O ruchu zaświadcza błysk ukośnej piki lub sztancy. Lewy brzeg kompozycji zamyka ciało aktora, który padł na wznak, głową w stronę widzów, na deski sceny. Lewą ręką osłania  twarz, na głowie ma kapelusz z jasną ozdobą. Leżąca postać zgina prawą nogę w kolanie, która będąc wyniesioną, jest też jasno oświetlona. Nieruchoma postać jest ostro obrysowana. Ostatnia postać po lewej stronie to stojąca w głębi, ginąca w mroku osoba. Światło pada tylko na korpus i rękę.

Po prawej od centralnego ułana pada mu do stóp rozmyta postać. Za nią, w głębi , także niewyraźnie obrysowana znajduje się klęcząca osoba, która rozkłada ręce w geście niemocy. Ponad tymi dwoma postaciami pochyla się kolejna – dobrze oświetlona figura w jasnym długim płaszczu z szerokim pasem, ukazana profilem. Ukryta w dłoniach twarz zwrócona jest do centrum, plecy w prawo. Grzbiet w jasnej szacie zostawia kilka śladów dokumentujący opadanie pochylonej głowy lub rozedrgany szloch postaci. Na prawo od tej osoby, za jej plecami leżą na scenie dwie postacie – to żołnierze w długich płaszczach i z karabinami w rękach. Na pierwszym planie nieruchomy aktor jest ujęty ostro obiektywem aparatu. Leżący w głębi jest rozmazany, co oznacza, że migawka uchwyciła go w ruchu, gdy padał na ziemię. Kompozycję domyka po prawej stronie wkraczająca w kadr postać kobieca w długiej sukni z białą szarfą na piersiach i jasnym kapeluszem. Wykonuje zgiętymi rękami gest, jak gdyby ruszała nimi w marszu.

Wojciech Plewiński w tym fotosie wykorzystał możliwości ustawienia parametrów w aparacie fotograficznym, by nie tylko udokumentować spektakl, ale i dynamizm sceny. Aktorzy grający ofiary są ostro zarysowani światłem, które wpadło przez obiektyw. Bohaterowie, którzy działają, walczą, uchwyceni zostali niczym niematerialne, energetyczne zjawy.

Wojciech Plewiński, urodzony w 1928 roku artysta, to jeden z najważniejszych powojennych polskich fotografów. Od lat pięćdziesiątych do roku 1990 związany był z „Przekrojem”,  gdzie opublikował wiele fotoreportaży oraz zdjęć mody, ale przede wszystkim był autorem okładek czasopisma.

W 1959 roku rozpoczął współpracę z krakowskimi teatrami: Rapsodycznym, Słowackiego i Starym. Następnie współpracował z wieloma innymi teatrami w Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Katowicach, Chorzowie, Tarnowie, Bielsku, Łodzi i Zakopanem.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN