Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Teka „Wilno 15" zawiera zestaw pięćdziesięciu sześciu fotografii naklejonych na tektury. Prace ukazujące zabytki architektury Wilna zostały wykonane w latach 1917–1919. Jan Bułhak zajmował się dokumentowaniem architektury miasta od 1912 roku, tworząc na zlecenie magistratu miejskiego jego rozbudowane archiwum fotograficzne. Pomysłodawcą projektu był Ferdynand Ruszczyc – malarz i jeden z największych w Wilnie propagatorów idei odrodzenia narodowego, z którym Bułhak znał się i przyjaźnił od 1910 roku. Systematyczna i szczegółowa działalność dokumentacyjna inspirowana była podobnymi przedsięwzięciami, które miały miejsce w XIX wieku w innych miastach europejskich. Miała ona też swoją funkcje propagandową, wpisując się w bliską Bułhakowi wizję sztuki służącej kształtowaniu narodowej świadomości. Nieco później, w latach 30., fotograf stał się głównym propagatorem „fotografii ojczystej”, której celem było dokumentowanie polskich tradycji i zabytków oraz ukazywanie piękna rodzimego krajobrazu. Fotografie Wilna, mimo że powstały znacznie wcześniej, również spełniają te założenia ukazując miasto, w którym zachowały się zabytki historii wskazujące na jego związek z Polską sięgający czasów średniowiecznych. Bułhak fotografował ulicę po ulicy i budynek po budynku, czego świadectwem są kolejne, szczegółowo opisane i pogrupowane w tekach i albumach zdjęcia. Podobnie, jak w innych tego rodzaju zbiorach, także i w tece „Wilno 15" znalazły się fotografie o różnym charakterze, skupione na wybranych fragmentach miasta - zwłaszcza tych, które według aktora najsilniej wrosły w jego tkankę i historię. Są wśród nich szerokie panoramy ukazujące pejzaż ogólny Wilna, Śródmieście czy widok z ogrodu Wizytek; szersze plany, na których widać place i ulice wraz z usytuowaną przy nich architekturą takie jak plac Napoleona i widoki ulicy Dominikańskiej; konkretne zabytkowe obiekty, takie jak liczne kościoły czy Obserwatorium astronomiczne oraz zbliżenia na detale i zdobienia kamienic uchwycone w iście inwentaryzatorski sposób. Wszystkie te kadry cechuje precyzyjna kompozycja, ale nie surowość. Są one często impresyjne, fragmenty budynków raz nikną w cieniu, a innym razem świecą jasnością murów odbijających słońce, jak gdyby Bułhak chciał za pomocą fotografii uchwycić także coś niematerialnego - atmosferę miasta.

Dorota Stolarska-Kultys

Teka „Wilno 15", zawiera zestaw 56 fotografii. Każda z nich została naklejona na tekturę. Zdjęcia pochodzą z lat 1917 – 1919. Ukazują zabytki architektury Wilna. Jan Bułhak mieszkał i pracował tam od 1912 roku. Ostatnie fotografie miasta wykonał w 1920 roku. Na zdjęciach dominują budynki i ich detale.

Dorota Stolarska-Kultys

Informacje o artyście:

Jan Bułhak robił fotografie. Fotografował architekturę wielu miast, zabytków, detali architektonicznych. Najbardziej lubił robić zdjęcia Wilna. Zabytki Wilna pokazywał w połączeniu z zielenią. Często fotografował cienie i odbicia w wodzie. Pokazywał budynki na tle nieba. Robił zdjęcia w lecie i w zimie.

Opis dzieła:

Zbiór 56 fotografii Jana Bułhaka „Teka Wilno nr XV“ pochodzi z lat 1917 – 1919

Artysta stosował specjalne techniki fotograficzne. Fotografia miała przypominać namalowany obraz. Taki efekt „malarskości“ w fotografii nazywa się piktoralizmem.

Małgorzata Wiktorko, konsultacja ekspercka: Aleksandra Oszczęda.

Autor: Jan Bułhak

Tytuł: „Teka Wilno XV” – „Kościół świętego Michała”

Wymiary: szerokość 10,8 cm, wysokość 16,3 cm, z passe-partout - wysokość 32,6 cm, szerokość 25 cm

Technika: fotografia czarno-biała; brom (tonowany)

Rok powstania: 1916 – 1919

„Wilno Teka XV” Jana Bułhaka to zestaw pięćdziesięciu sześciu czarno białych fotografii zrobionych między 1916 a 1919 rokiem w Wilnie. Temperatura i odcień fotografii ciąży ku sepii. Przedstawiają precyzyjnie określone adresami zakątki miasta oraz detale architektoniczne i to architektura jest bohaterem zdjęć. Bułhak opatruje fotografie tytułami wskazującymi na lokalizacje kadrów. W tece XIII są to między innymi Plac Napoleona, ulica Dominikańska, ulica Wileńska, kościół świętego Piotra, kościół Trynitarzy, ulica Ludwisarska, ulica Skopówka i Uniwersytecka.

Praca „Kościół świętego Michała” to pionowa prostokątna fotografia, która w ciasnym kadrze prezentuje fasadę świątyni, nieznacznie zasłoniętą krzewami w przyziemiu. Świątynia to budowla późnorenesansowa, dwukondygnacyjna z ozdobnym attykowym szczytem zasłaniającym dwuspadowy dach. Fasadę flankują dwie niewysokie, masywne wieże zwieńczone ciemnymi, blaszanymi hełmami. Poszczególne kondygnacje oddzielają od siebie wyraziste, plastyczne gzymsy.  Elewacja jest trójosiowa, co oznacza że ściana podzielona jest pionowo  pilastrami na trzy części, w każdej z nich znajdują się okna lub nisze.

Dolna kondygnacja to jasna płaska ściana podzielona rytmicznie dwoma szerokimi pilastrami na trzy części. Pilastry mają gładki trzon i floralne ozdoby w kapitelach. W każdej z trzech części znajdują się smukłe, wysokie, ciemne drzwi zakończone półkolistymi arkadami. Do fasady ściśle przylegają wieże, które w dolnej części mają kształt walców wystających poza lico muru. Bryły wież ozdobione są od frontu pojedynczymi pilastrami o gładkich trzonach i floralnych głowicach. Są nieco szersze od tych w środkowej części fasady. W  przestrzeniach między pilastrami a prostą ścianą elewacji znajdują się po trzy niewielkie prostokątne okienka umieszczone jedno nad drugim. Dolna kondygnacja zwieńczona jest wydatnym, plastycznym pasem belkowania, z gładkim fryzem, który wybrzusza się ponad każdym pilastrem dynamizując fasadę. Ponad odstającym gzymsem zamontowany jest niewielki, ciemny blaszany daszek. Naprzemienność ozdobnych brył sprawia, że ściana jest falującą, ekspresyjną powierzchnią.

Wyższa kondygnacja utrzymuje trójpodział ściany. Powyżej pilastrów parteru znajdują się wąskie lizeny masywniejsze w dolnej połowie. W miejscu zetknięcia masywniejszej bazy ze smukłym wyższym trzonem umieszczono dwa poziome, plastyczne wałeczki. Lizeny wyznaczają trzy powierzchnie, w których wyżłobiono prostokątne płytkie nisze zamknięte od góry wycinkiem łuku. Nisze wypełniono malowidłami. Są one nieco zatarte, ale każde przedstawia figurę świętego lub anioła. Po obu stronach środkowej niszy znajdują się dwa ciemne, głębokie, okrągłe otwory. Do obu boków piętra przylega wyższa kondygnacja wież. Są to sześcioboczne wysunięte przed fasadę bryły z narożnikami zaakcentowanymi lizenami. W każdej ścianie obu wież znajdują się smukłe arkadowe okna. Ponad całą kondygnacją, łącznie z wieżami biegnie fryz z wicią roślinną i wydatny gzyms podkreślający detale architektoniczne wysunięte z lica muru.

Fasadę wieńczy attyka zasłaniająca stromiznę dwuspadowego dachu. Jest ona kwadratową płytą ponad centralną częścią fasady z dwoma spływami wolutowymi, które kończą się nie osiągając skrajów fasady. W prześwitach między wieżami a ślimacznicą stoją niewielkie obeliskowe wieżyczki zakończone kuleczkami. Kwadratowa płycina attyki wypełniona jest okręgiem z tarczą słoneczną okalającą monogram IHS. W narożnikach attyki cztery putta okalają dysk słoneczny. Attykę wieńczy półkolisty tympanon. W wewnętrznej płycie wyrzeźbiona jest data i litery składające się na słowo MARYA zamknięte graficznie w kole. Na tympanonie zamontowany jest pręt, prawdopodobnie zakończony krzyżem, jednak ucina go górna krawędź fotografii.

Na poziomie attyki na wieżach wznoszą się ciemne, blaszane hełmy wież, zakończone smukłymi szpicami i krzyżami z prętów. Na lewej wieży jest on ucięty kadrem fotografii. Na pękatych hełmach napisano po łacinie „QUIS UT DEUS”, co oznacza „KTÓŻ JAK BÓG”.

Jan Bułhak zajmował się dokumentowaniem architektury miasta od 1912 roku, tworząc na zlecenie magistratu miejskiego jego rozbudowane archiwum fotograficzne. Pomysłodawcą projektu był Ferdynand Ruszczyc – malarz i jeden z największych w Wilnie propagatorów idei odrodzenia narodowego, z którym Bułhak znał się i przyjaźnił od 1910 roku.

Agnieszka Wojciechowska-Sej, konsultacja ekspercka: Magdalena Rutkowska.

Projekt pn. Cyfrowe udostępnienie zasobów Muzeum Sztuki w Łodzi współfinansowany jest w ramach Działania 2.3 Cyfrowa dostępność i użyteczność informacji sektora publicznego, poddziałanie 2.3.2 Cyfrowe udostępnienie zasobów kultury, oś priorytetowa II E-administracja i otwarty rząd Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Kwota dofinansowania: 679 359,96 PLN