Kolekcja Sztuki XX i XXI wieku

Pierwszy okres twórczości Teresy Tyszkiewicz wyznaczają pionierskie działania w medium eksperymentalnego filmu i performansu. Artystka, związana ze środowiskiem warszawskiej Galerii Współczesnej, od 1978 współtworzyła ze Zdzisławem Sosnowskim prace filmowe i fotograficzne (m.in. Stałe zajęcie, 1979, Druga strona, 1980), a już w 1980 zadebiutowała dwoma autorskimi filmami Dzień po dniu i Ziarno. 

O ile Dzień po dniu wyraźnie odnosi się do stylistyki formalnej prac realizowanych z Sosnowskim i, jak podkreślają badacze nurtu „konsumpcyjnego” w sztuce lat 70., do analizy “kultury materialnej oraz jej wpływu na podmiotowość i płeć kulturową”, o tyle w Ziarnie po raz pierwszy zarysowują się inne wątki, bardziej osobiste i jednocześnie kluczowe dla interpretacji późniejszej twórczości artystki. 

Węzłowym zagadnieniem rozwijanym przez Tyszkiewicz w Ziarnie i kolejnych pracach filmowych jest formułowanie prywatnej mitologii, jak również użycie jej jako narzędzia badawczego służącego autoanalizie. Dokamerowe, realizowane bez scenariusza performanse artystki były próbą odkrywania własnej tożsamości poza procesami przyswajania właściwych dla otoczenia norm kulturowych. Rejestrują eksperymentowanie z ciałem jako proces konfrontacji z materią. Unikając czysto intelektualnych czy ideowych założeń, wymykają się modernistycznemu paradygmatowi sztuki. Subiektywna i sensualna twórczość Tyszkiewicz, której głównym medium jest obdarzone przez artystkę całkowitym zaufaniem ciało, jawi się jako reakcja na dominujące ówczesną polską scenę artystyczną dyskursy konceptualne i post-konceptualne.

Dramaturgię Ziarna wyznaczają następujące naprzemiennie i silnie skontrastowane sekwencje, ukazujące z jednej strony stereotypowy i odpowiadający ekonomii męskiego pożądania obraz kobiety, z drugiej zaś zmysłowe ujęcia zanurzania się nagiego ciała artystki w ziarno, pióra, rośliny czy ubłocone korzenie warzyw - to właśnie w tej pracy po raz pierwszy w pełni ujawnia się fascynacja artystki materią. Sensualne „zanurzanie się” w nią, szukanie w niej schronienia, namiętne ocieranie się o to, co przynależy do porządku Ziemi, i archetypowo powiązane jest z kobiecością, wynika z potrzeby afirmacji pierwotnej relacji między ciałem a materią, która w wielu kulturach (także pierwotnych) związana jest właśnie z kobiecością.

Dlatego warto spróbować odczytać filmowe prace Tyszkiewicz w relacji do twórczości artystek drugiej fali feminizmu odnoszących się do Matki Ziemi i prehistorycznych kultur matriarchalnych. W tym kontekście nasuwa się refleksja o pokrewieństwie z pracami kubańskiej artystki Any Mendiety, wynikającym nie tylko ze wspólnoty odniesień i predylekcji do tych samych substancji organicznych (pióra, ziemia, rośliny), ale także związanym z wyjątkowo silnym emocjonalnym ładunkiem tych prac i poszukiwaniem obu artystek sposobów odbudowania pierwotnych więzi ze światem poprzez eksplorowanie związków ciała i materii. 

Ziarno wymyka się czysto intelektualnym interpretacjom, zachowując niejednoznaczność poprzez redukcję do materii elementarnej, ziarna, piór, ziemi, nagiego kobiecego ciała. I nawet jeśli artystka wyraźnie zarysowuje pewne uniwersalne tematy, tradycyjnie związane z kobiecością i kobiecym ciałem, jak np. narodziny, czy odrodzenie, to kody interpretacyjne, którymi należy posłużyć się, aby dotrzeć do głębokiej struktury tej pracy, związane są ze sferą emocjonalną i zmysłową.