PAULINA KURC-MAJ
Kuratorka, kierownik Działu Zbiorów Sztuki Nowoczesnej
Karol Hiller 1891-1939, Muzeum Sztuki w Łodzi, 11.03-20.09.1967. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Historia kolekcji nowoczesnej fotografii lat międzywojennych dwudziestego wieku ze zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi, to zarazem historia włączania się tego medium w modernistyczny eksperyment. Eksperyment, który na stałe wpisał ją nie tylko w działania sztuk plastycznych, ale także wkrótce w obręb zainteresowania muzealnictwa artystycznego, czego szczególnym wyrazem było stworzenie w Muzeum Sztuki w latach 70. XX wieku, wyjątkowego w owym czasie Działu Fotografii i Technik Wizualnych.
Zespół poświęcony zagadnieniom związanym z fotografią kręgu awangardy w Polsce to licząca około 200 obiektów kolekcja prac fotograficznych, fotomontażowych i filmowych. Nie jest ona wydzielonym, osobnym korpusem i jest podzielona pomiędzy inwentarze fotografii, rysunku i filmu.
Zbiór zaczął się kształtować już w okresie przedwojennym wraz z pierwszym darem grupy „a.r.” z 1927 r., w którym znalazły się prace Mieczysława Szczuki. Jeszcze w 1937 Jerzy Janisch darował swoją Figurę z parasolem, a większość heliografii Karola Hillera trafiła do Muzeum w 1945 roku [więcej informacji o tym cyklu prac znajdziesz tutaj].
Karol Hiller, Kompozycja heliograficzna (III), ok. 1928-30, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Karol Hiller, Kompozycja heliograficzna (II), ok. 1928-30, Muzeum Sztuki w Łodzi.
Duża liczba nabytków to też czas kierownictwa Urszuli Czartoryskiej (1934-1998) w istniejącym trzydzieści lat Dziale Fotografii i Technik Wizualnych (1977-2007). Sformułowany przez nią program wytyczył pole zainteresowań, w którego centrum znalazła się właśnie awangarda. Jak pisała, dział z konieczności zajmuje się całą historią fotografii, lecz z zasady obserwuje przede wszystkim formy wypowiedzi, które umieszczają to medium w obszarze sztuki eksperymentującej. W kompletowaniu i opracowywaniu zbioru brali także udział ówcześni pracownicy działu (m.in. Lech Lechowicz, Grzegorz Musiał), jak i kolejne zespoły pracowników pod kierownictwem Krzysztofa Jureckiego (1998-2005) i Ewy Gałązki (2005-2007). Ponadto kolekcja fotokolaży i heliografii do 2007 roku znajdowała się pod opieką wyodrębnionego również w 1977 roku Działu Nowoczesnej Grafiki i Rysunku, którym kierowali kolejno Janusz Zagrodzki, Jaromir Jedliński i Anna Saciuk-Gąsowska.
W centrum Urszula Czartoryska (Dział Fotografii i Technik Wizualnych), z córką Olgą Stanisławską (trzecia z prawej), pierwszy z prawej dyrektor Ryszard Stanisławski, drugi z prawej Grzegorz Musiał (Dział Fotografii i Technik Wizualnych), pierwsza od lewej Anna Micińska-Dubowska z córką, na wystawie Stanisław Ignacy Witkiewicz. Fotografie, Muzeum Sztuki w Łodzi, 17.06-15[20].09.1979. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
W centrum Urszula Czartoryska (Dział Fotografii i Technik Wizualnych), z lewej prof. René Berger-Chozanna, z prawej Kajetan Sosnowski. Wernisaż wystawy Grupa N. Alberto Biasi, Ennio Chiggio, Toni Costa, Edoardo Landi, Manfredo Massironi oraz Grupa Nuove Proposte Sonore, Muzeum Sztuki w Łodzi, 02.09-04.10.1967. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Muzealna historia tego zespołu, to też historia kolejnych wystaw na trwale umacniających pozycję awangardowych eksperymentów w dziedzinie fotografii. Duża część z omawianego zbioru, pokazywana była na polskich i międzynarodowych ekspozycjach wprowadzała też niejako w obieg artystów takich, jak Karol Hiller, Janusz Maria Brzeski, czy Kazimierz Podsadecki, a także popularyzowała twórczość Stefana i Franciszki Themerson oraz Stanisława Ignacego Witkiewicza.
Mowa tu przede wszystkim o trzech wielkich wystawach: Constructivism in Poland 1923-1936. Blok, Praesens, "a.r." (różne muzea od 1977 do 1984), Prèsences polonaises. L'art vivant autour du Musée de Łódź. Witkiewicz, constructivisme, les contemporains (Centre Georges Pompidou, Paryż 1983) i Europa, Europa. Das Jahrhundert der Avantgarde in Mittel- un Ostereuropa (Kunst- und Ausstellungshalle der Bundesrepublik Deutschland, Bonn 1994).
Présences Polonaises. L'art vivant autour du Musée de Łódź. Witkiewicz. Constructivisme, Les Contemporains, Centre Georges Pompidou, Paryż 1983, pakowanie dzieł w Muzeum Sztuki w Łodzi, w drzwiach Grzegorz Musiał (Dział Fotografii i Technik Fotograficznych). Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Présences Polonaises. L'art vivant autour du Musée de Łódź. Witkiewicz. Constructivisme, Les Contemporains, Centre Georges Pompidou, Paryż 1983, montaż wystawy. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Présences Polonaises. L'art vivant autour du Musée de Łódź. Witkiewicz. Constructivisme, Les Contemporains, Centre Georges Pompidou w Paryżu z plakatem anonsującym wystawę. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Ponadto Muzeum organizowało pionierskie ekspozycje tego typu fotografii, jak: Stanisław Ignacy Witkiewicz. Fotografie, Muzeum Sztuki w Łodzi, 1979 [katalog wystawy do obejrzenia tutaj]; Stanisław Ignacy Witkiewicz. Malarstwo-fotografia-rysunek-Firma Portretowa, Muzeum Sztuki w Łodzi, 1980; Fotografia polska 1839 - 1979, International Center of Photography, Nowy Jork / Muzeum Sztuki w Łodzi, 1980; Hommage à Witkiewicz (Städtische Kunsthalle, Düsseldorf 1980), a także Janusz Maria Brzeski. Kazimierz Podsadecki. Z pogranicza plastyki i filmu, Muzeum Sztuki, Łódź 1980/1981 [katalog wystawy do zobaczenia tutaj]; Stefan i Franciszka Themersonowie. Poszukiwania wizualne (Muzeum Sztuki, Łódź 1981) [katalog wystawy znajdziesz tutaj], a także Karol Hiller (1891-1939). Nowe widzenie, Muzeum Sztuki, Łódź 2002.
Stanisław Ignacy Witkiewicz. Fotografie, Muzeum Sztuki w Łodzi, 17.06-15[20].09.1979. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Na otwarciu wystawy Stanisław Ignacy Witkiewicz. Fotografie przemawia dyrektor Ryszard Stanisławski; w środku prof. Natalia Canova, prof. Zofia Libiszowska (Uniwersytet Łódzki); z prawej Eugeniusz Haneman (AFIAP Łódzkie Towarzystwo Fotograficzne), Zdzisław Konicki (archiwista), Muzeum Sztuki w Łodzi, 17.06-15[20].09.1979. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Janusz Maria Brzeski, Kazimierz Podsadecki. Z pogranicza plastyki i filmu, Muzeum Sztuki w Łodzi, 24.10.1980-01.02.1981. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Janusz Maria Brzeski, Kazimierz Podsadecki. Z pogranicza plastyki i filmu, Muzeum Sztuki w Łodzi, 24.10.1980-01.02.1981. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Stefan i Franciszka Themerson. Poszukiwania wizualne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 18.12.1981-01.1982 (10.01-31.03.1982). Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Stefan i Franciszka Themerson. Poszukiwania wizualne, Muzeum Sztuki w Łodzi, 18.12.1981-01.1982 (10.01-31.03.1982). Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
Do tego zestawu można też dołączyć ciekawe, ostatnio zrealizowane ekspozycje Themersonowie i awangarda, Muzeum Sztuki w Łodzi, 2013 oraz Słowo kłamie, oko nigdy, Instytut Polski w Düsseldorfie/Muzeum Sztuki w Łodzi, 2017 oraz Instytut Polski w Budapeszcie/Muzeum Sztuki w Łodzi, 2018.
W ten sposób Muzeum Sztuki w Łodzi niewątpliwie przyczyniło się do utrwalenia ważnej pozycji eksperymentów fotograficznych w sztuce okresu dwudziestolecia międzywojennego. Prace znajdujące się w kolekcji bardzo dobrze reprezentują obecne w kręgu awangardy aspiracje i poszukiwania nowoczesnych rozwiązań dla fotografii. Poszukiwania dotyczą przede wszystkim indywidualizacji tej techniki, jako tej, która najlepiej wyraża nowoczesność.
[Zaproszenie] Themersonowie i awangarda/ The Themersons and the avant-garde. [...], 2013, s. 1. Archiwum Muzeum Sztuki w Łodzi.
W latach 20. XX wieku rewolucja w dziedzinie fotografii dotyczyła przede wszystkim wąskiego kręgu twórców związanych ze sztukami wizualnymi, aby na początku lat 30. XX w. rozszerzyć nieco swoje oddziaływanie między innymi dzięki gazetowej, fotomontażowej ilustracji. Próby tworzenia nowoczesnego obrazu fotograficznego w szczególnie interesujący sposób angażowały plastyków. Do pewnego stopnia przenikały też do kręgu fotografów zrzeszonych w klubach i towarzystwach fotograficznych, którzy w dużej mierze tworzyli jeszcze wówczas pod wpływem impresyjno-malarskiego sposobu kształtowania obrazu fotograficznego, tzw. „piktoralizmu”.
Kafelki 
Lista 
