PAWEŁ POLIT
Kurator, Dział Zbiorów Sztuki Nowoczesnej
W twórczości Marcela Broodthaersa manifestuje się tendencja do wyprowadzania na manowce dyskursu muzealnego. Krytyczne odniesienia do instytucji muzeum i narzucanych przez nią interpretacji dzieł czytelne są w zainicjowanym przez niego, w 1968 roku, projekcie Musée d’Art Moderne, Departement des Aigles. Artysta formułuje w nim diagnozę postępującej reifikacji dzieł sztuki dokonującej się w przestrzeniach muzealnych w warunkach wysoko rozwiniętego kapitalizmu.
W kolejnych odsłonach swojego fikcyjnego muzeum, a szczególnie w jego Section des Figures, która przybrała postać wystawy The Eagle from the Oligocene to the Present (zorganizowanej i prezentowanej w Städtische Kunsthalle w Düsseldorfie w 1972 roku), Broodthaers konsekwentnie dążył do zneutralizowania konotacji ideologicznych, wpisanych w eksponaty muzealne, przy pomocy opracowanej przez siebie „teorii figur”.
W cyklu prac kojarzących się z tablicami dydaktycznymi z przełomu lat 60. i 70. Broodthaers posłużył się w nich oznaczeniem „fig.”, połączonym z numerem lub literą alfabetu, by podważyć klasyfikujące operacje muzeum dotyczące gromadzonych przez nie obiektów. Dirk Snauwaert komentując subwersywną funkcję „figur” w praktyce Broodthaersa, napisał, że dotyczą one „fazy obserwacji, w której rzeczy są bliskie nazwania, kiedy przedmiot prawie łączy się z pojęciem. »Figura« implikuje zatem widzenie, obserwowanie, ale jeszcze nie wyjaśnianie. W odróżnieniu od symbolu, rozpoznawanego i definiowanego w obrębie dyskursu, figura jest otwarta i nie skonstruowana”. Innymi słowy, figura pozbawia symbol pretensji do jednoznaczności, uwalniając znaczeniowy potencjał jego desygnatu.
Opór Broodthaersa wobec fetyszyzacji dzieł manifestuje się również w jego projekcjach slajdów. W kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi znajdują się cztery zestawy tworzących projekcje slajdów z korpusu ponad 30 kompletów, które Marcel Broodthaers tworzył od 1967 do swojej śmierci w 1976 roku. To Signatures [Sygnatury] z 1971 roku, Ombres chinoises [Teatr cieni] z lat 1973-1974 oraz ABC ABC Image [ABC ABC Obraz] i Les Mystères de Buffalo Bill [Tajemnice Buffalo Billa] z 1974 roku.
Artysta badał w nich wieloznaczność obrazów, eksponując – w zgodzie ze strukturalistyczną koncepcją znaczenia – arbitralny charakter relacji znaku językowego i obrazu. Ujawniał podatność obrazów na zabiegi włączania ich w określone narracje. Wydobywał figuratywny wymiar znaków językowych. Eksponując polisemiczność (czyli wieloznaczność) zapisu własnej sygnatury, krytykował instytucjonalizację postaci artysty.