Pierwsza sala: opis wnętrza
OPIS SALI: Sala jest na planie prostokąta. Wysokość wnętrza to około 4 metry. Wejście znajduje się w dłuższej ścianie. Ma ona około 11 metrów długości. Drzwi do kolejnej sali umieszczone na tej samej ścianie, w której drzwi wejściowe, ale na drugim jej końcu – w narożniku. Przy ścianie na wprost oraz po prawej znajduje się ciąg kratek wentylacyjnych. Na lewo od drzwi krótsza ściana, ma około 8 metrów. Przy niej stoją dwa ekrany ekspozycyjne w kształcie kwadratów o 2,5 metrowym boku. Profil ekranu ma kształty litery L. Ekrany odstają od ściany.
Na pierwszym ekranie wisi „Portret Stanisława Augusta Poniatowskiego w mundurze hetmańskim”, którego autorem jest Marcello Bacciarelli z udziałem pracowni. Na drugim ekranie dwa niewielkie obrazy olejne Jana Piotra Norblina poświęcone Szkole Rycerskiej. Głównym bohaterem pierwszej pracy jest książę Adam Czartoryski – komendant Szkoły. Druga praca ilustruje rekomendowanie królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu przez rodziców swoich dzieci na przyszłych kadetów.
Na ścianie na wprost wisi pięć obrazów. „Napoleon na koniu” oraz „Portret mężczyzny” to prace Piotra Michałowskiego. „Jan III Sobieski składa ślub w Częstochowie”, „Alchemik Sędziwój i król Zygmunt III” oraz „Portret syna artysty na koniu” to przykłady twórczości Jana Matejki.
Na trzeciej ścianie znajduje się tytuł wystawy oraz tekst kuratorski – w wersji polskiej i angielskiej. Treść tekstu: Widziałem prawdziwe arcydzieło: Rodakowskiego „Portret matki". Obraz ten godzien jest poprzedniego, który tak olśnił mnie na wystawie – zanotował 8 kwietnia 1853 roku w swoim „Dzienniku" Eugėne Delacroix po wizycie w paryskiej pracowni Henryka Rodakowskiego. Portret, namalowany podczas pobytu artysty w rodzinnym Lwowie, został wówczas zaprezentowany na Salonie i entuzjastycznie przyjęty przez francuskich krytyków. Dzięki staraniom Mariana Minicha, ówczesnego kierownika Miejskiego Muzeum Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów, dzieło zostało nabyte do łódzkiej kolekcji.
W latach 30. XX wieku zbiory Muzeum wzbogaciły się o obrazy, które również obecnie stanowią najcenniejszą część kolekcji malarstwa polskiego. Spośród tych nabytków nie sposób nie wymienić choćby „Wizji” Jacka Malczewskiego, „Pana w czerwonym fraku” Aleksandra Gierymskiego czy „Napoleona na koniu” Piotra Michałowskiego, a także obrazów Leona Wyczółkowskiego „Rybak” i „Autoportret z paletą” oraz namalowanego przez Jana Matejkę „Portretu syna na koniu”.
Obok tekstu, po prawej, wspominane arcydzieło czyli duże olejne płótno Henryka Rodakowskiego przedstawiające jego matkę. Ostatnia ściana poświęcona została tzw. Monachijczykom. Wisi na niej dziewięć prac. Od lewej, od góry, obraz pod tytułem „Tabor” autorstwa Józefa Brandta. Pod nim „Pejzaż z zagrodą” Aleksandra Mroczkowskiego. Obok trzy prace Maksymiliana Gierymskiego. Są to „Potyczka z Tatarami”, „W małym miasteczku” oraz „Pochód ułanów polskich w 1830”. Kolejne dwie prace to dzieła Alfreda Wierusza Kowalskiego – „Na stanowisku” oraz „Na polowanie”. Dwie ostatnie prace to „Droga do wsi” Romana Kochanowskiego oraz „Droga wiejska” Władysława Maleckiego.
