Audio

Jaką rolę odegrała trauma wojenna dla transformacji języków artystycznych i literackich? – z tym pytaniem zmierzyli się Marek Bartelik (US), Oksana Dudko (UA) i Charlotte de Mille (UK) dzień po otwarciu ekspozycji „Wielka Wojna”. Panel dyskusyjny poprowadził Paweł Polit. 

Część wystąpień w języku angielskim. 

----------------------------

Uczestnicy panelu rozwinęli w swoich prezentacjach m.in. wątki znaczenia traumy pourazowej dla rozwoju nowych poetyk w literaturze modernistycznej (Charlotte de Mille), wpływu doświadczeń uchodźczych na zajmowanie postaw awangardowych (Marek Bartelik), presji retoryki propagandowej w sztuce okresu wojny (Oksana Dudko). Spotkanie było również okazją do omówienia różnicy między sposobami upamiętniania wojny w kontekstach wschodnim i zachodnim – wyeksponowania spektrum postaw między uświadomieniem sobie doświadczenia traumy a jej wyparciem.

Charlotte de Mille: "Babinski, Breton, Woolf: Trauma jako trans 1916-1924"

Zwyczajowo kojarzy się eksperymenty surrealistów ze snem, hipnozą i grą skojarzeń z jednej strony, oraz z powieścią strumienia świadomości z drugiej, jako twórczymi odpowiednikami postępów w psychiatrii i psychoanalizie. W mojej prezentacji chciałabym zasugerować znaczenie sposobu rozumienia traumy wojennej dla metod literackich zastosowanych w poemacie André Bretona Le Soldat (1916) oraz w powieści Virginii Woolf Mrs Dalloway (1924). Wstęp do serii publikacji opatrzonych tytułem Military Medical Manuals zawierał cierpką uwagę na temat „masy materiału klinicznego” dla badań medycznych pozyskanego w wyniku działań wojennych. Opublikowana w tej serii książka Josepha Babinskiego i Julesa Fromenta Hysteria or Pithiatism and Reflex Nervous Disorders in the Neurology of War (1917) wywarła głęboki wpływ na sposób diagnozowania. O ile nie da się udowodnić, że Woolf znała pracę Babinskiego, czerpała ona z pewnością inspirację ze sposobu rozumienia choroby umysłowej przez medycynę brytyjską. Rozpoczęła ona pracę nad swoją powieścią krótko po tym jak parlament brytyjski zainicjował badanie dotyczące pourazowej traumy wojennej w 1920 roku. Breton, jako student medycyny pracował z Babinskim od września do grudnia 1917 roku 1917; był to kluczowy, aczkolwiek dzisiaj zapomniany, okres dla rozwoju jego twórczości.

Dr Charlotte de Mille wykłada w Courtauld Institute of Art w Londynie oraz na University of Sussex w Bristolu. Jest kuratorką programu muzycznego w The Courtauld Gallery. Jej badania dotyczą pogranicza malarstwa, muzyki i filozofii w Europe w latach 1848-1950; autorka licznych publikacji w tej dziedzinie. Redaktorka książi Music and Modernism (2011) oraz współredaktorka (z Johnem Mullarkey) książki Bergson and the art of Immanence (2015).

Marek Bartelik: "Zagłuszyć ciszę. Artyści polscy jako ofiary Wielkiej Wojny"

Na liście ofiar Wielkiej Wojny często pojawiają się nazwiska: Franz Marc, August Macke, Umberto Boccioni, Antonio Saint’Elia, Henri Gaudier-Brzeska, Isaac Rosenberg. Rzadziej w standardowych podręcznikach historii sztuki jako tragiczne ofiary tamtej wojny wymienia się artystów-uchodźców, którzy, podobnie jak w przypadku reszty powojennego społeczeństwa – mówiąc słowami Giorgia Agambena – “jako masowe zjawisko pojawili się po raz pierwszy wraz z końcem I wojny światowej, kiedy to upadek imperiów rosyjskiego, austrowęgierskiego i otomańskiego, jak również nowy ład wyznaczony przez traktaty pokojowe [które] głęboko zaburzyły strukturę demograficzną i terytorialną Europy Środkowej i Wschodniej.”

Dada, surrealizm, konstruktywizm, realizm magiczny – to tylko kilka z listy nowych izmów, które szybko zdobyły zagorzałych wyznawców w Europie po Wielkiej Wojnie – także (chociaż nie zawsze, czego przykładem mogą być kapiści) wśród artystów-emigrantów. Z perspektywy czasu te transformacje podkreślił Harold Rosenberg: “Futuryzm, dadaizm, surrealizm wyrzekły się kontynuowania sztuki z przeszłości na rzecz protestu i ‘poszukiwań’ w socjalnych i psychicznych osobliwościach modernistycznego świata. W latach 30. artyści uciekali z Europy Centralnej i próbowali stworzyć kombinacje przeciwko wojnie i faszyzmowi.”

Agamben, nawiązujący w swoim tekście do eseju My uchodźcy Hanny Arendt (1943), pisze dalej: „Uchodźcy wyrzuceni z jednego kraju do innego stanowią awangardę narodu, z którego się wywodzą”. Mój referat zawęża tę obserwację do losów czterech polskich grup awangardowych: formistów, poznańskich ekspresjonistów, dada-futurystów, i ugrupowania Jung Idysz, umieszczając je w kontekście emigracji ich licznych członków po Wielkiej Wojnie – po to, aby popatrzeć na nie z perspektywy traumy, która w istotny sposób zaważyła na wyborach języka artystycznego. Przy czym, „głuchota” zawarta w tytule niniejszej prezentacji odnosi się do skomplikowanego procesu aklimatyzacji, jaki przechodzi emigrant w nowym kraju.

Dr Marek Bartelik, historyk sztuki, krytyk sztuki, kurator, poeta, od połowy lat 80. osiadły w Nowym Jorku. Doktorat z historii sztuki w Graduate Center of the City University of New York. Autor Early Polish Modern Art: Unity in Multiplicity (Manchester University Press, 2005). Długoletni współpracownik “Artforum International”. Były przewodniczący amerykańskiej sekcji AICA-USA (2006-2011) i światowej sekcji tej organizacji (2011-2017). Obecnie przygotowuje do publikacji książkę Tobi na Eginie, będącą rodzajem dziennika powstałego minionego lata na wyspie Egina w towarzystwie młodego psa, Tobiego, który zawiera szersze refleksje na temat nieprzemijalności świątyń, gajów oliwnych, greckich bogów, Diogenesa … miłości do psów.

Oksana Dudko: "Sztuka Strzelców. Wojna, propaganda i popularny patriotyzm"

Prezentacja dotyczyć będzie wymiaru propagandowego sztuki ukraińskiej w okresie I wojny światowej, a w szczególności jej wpływu na postawy żołnierzy m.in. z Legionu Ukraińskich Strzelców Siczowych. Zwrócę w szczególności uwagę na relację między sztuką patriotyczną, mobilizacją i pojęciem męskości. Zajmę się również sposobem reprezentowania wojny i przemocy w wybranych pracach. Skupiając się na dwóch wystawach sztuki związanej z działalnością Strzelców (1918, 1934) omówię kwestię pamięci wojny w powojennej społeczności ukraińskiej w Polsce.

Oksana Dudko jest doktorantką na University of Toronto badaczką powiązaną z Centrum Historii Miejskiej we Lwowie, gdzie realizuje projekt dotyczący kultury miejskiej, rozrywki i relacji artystycznych w lata 10. i 20. XX wieku. Ukończyła studia z zakresu historii na Ivan Franko National University of Lviv. Jest m.in. autorką artykułu Between Art, Politics, and Survival: Theatre Life in Occupied Lviv (1914–1915), “Ukraina Moderna”, 2016.