Tytus Czyżewski
Malarz, grafik, poeta. W latach 1902–1907 studiował w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. W latach 1907–1909 i 1910–1912 przebywał w Paryżu, gdzie znalazł się pod silnym wpływem sztuki Paula Cézanne’a, a następnie kubizmu.
Związany z polskim folklorem góralskim i jego uproszczonymi formami ekspresji artystycznej połączył w swojej twórczości wszystkie te wpływy i wypracował własną formę wypowiedzi. Jest autorem dynamicznych kompozycji o zgeometryzowanych, uproszczonych kształtach, obwiedzionych konturem, malowanych żywymi, nasyconymi barwami charakterystycznymi dla sztuki ludowej, zwłaszcza malarstwa na szkle. Po roku 1915 obok malarstwa tworzył wielopłaszczyznowe asamblaże, znane dzisiaj tylko ze zdjęć. W jego pracach pojawiała się często tematyka związana z muzyką (instrumenty muzyczne, pięciolinie, znaki notacji muzycznej, motyw tańca), malował także pejzaże, portrety, sceny religijne.
Czyżewski miał bardzo istotny wkład w organizację życia artystycznego w Polsce, zwłaszcza związanego z twórczością awangardową. W 1917 roku założył wraz z innymi artystami ugrupowanie Ekspresjonistów Polskich, w roku 1919 przekształcone w grupę Formiści, istniejącą do 1922 roku. Uczestniczył w jej wszystkich wystawach, był także jednym z teoretyków grupy. Współorganizował kluby futurystyczne Katarynka (1917) i Gałka Muszkatołowa (1918).
Obok malarstwa zajmował się poezją, dramatem i krytyką artystyczną, a także typografią, projektował szatę graficzną własnych utworów literackich. Po rozwiązaniu Formistów wyjechał do Paryża, gdzie przebywał z przerwami do 1930 roku. W 1925 roku opublikował Pastorałki, zbiór poezji inspirowany ludową poezją góralską, ilustrowany grafikami Tadeusza Makowskiego. Podróże po Europie Zachodniej przyniosły Czyżewskiemu nowe fascynacje malarskie, w tym sztuką hiszpańską, i spowodowały, że odszedł od awangardy, zwracając się w kierunku koloryzmu. Zarówno w czasie pobytu w Paryżu, jak i po powrocie do kraju wystawiał w warszawskim Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych, w Salonach organizowanych przez Instytut Propagandy Sztuki, a także w prezentacjach sztuki polskiej za granicą. Zmarł w Krakowie w maju 1945 roku, tuż po zakończeniu drugiej wojny światowej.
Wystawy: Tytus Czyżewski, Muzeum Narodowe, Poznań 1974; Formiści, Muzeum Narodowe w Warszawie, 1989; Kolekcja sztuki XX w., Galeria Zachęta, Warszawa 1991; Lyon–Łódź. Muzeum Sztuki 1931–1992. Collection-Documentation-Actualité. La collection du Musée de Lodz, Musée d’art contemporain de Lyon, 1992; Modernism européen. La collection du Muzeum Sztuki de Łódź, Musée des Beaux-Arts de Gand, 2001; Wyprawa w dwudziestolecie, Muzeum Narodowe w Warszawie, 2008.
Bibliografia: Joanna Pollakówna, Formiści, Wrocław 1972; Andrzej Turowski, Budowniczowie świata. Z dziejów radykalnego modernizmu w sztuce polskiej, Kraków 2000; Janina Ładnowska, Tytus Czyżewski [w:] Jacek Ojrzyński i in. (red.), 111 dzieł z Muzeum Sztuki w Łodzi, Łódź 2004; Agata Soczyńska, Tytus Czyżewski: malarz i poeta, Warszawa 2006.
