Władysław Podkowiński
Artysta powszechnie uważany za prekursora stylu impresjonistycznego na gruncie polskim, w rzeczywistości jednak zainspirowany dokonaniami artystów francuskich stworzył własny język artystycznej wypowiedzi. Pomimo przedwczesnej śmierci Władysław Podkowiński pozostawił po sobie bogate oeuvre, a jego wielkoformatowy Szał uniesień uważany jest za jeden z najważniejszych obrazów nurtu symbolistycznego w historii malarstwa polskiego drugiej połowy XIX wieku.
Władysław Ansgary Podkowiński urodził się w Warszawie. Ojciec artysty, Antoni Podkowiński pracujący jako kolejarz, zginął podczas wypadku, gdy Władysław był niemowlęciem. Wychowaniem przyszłego artysty zajmowała się matka. Po ukończeniu gimnazjum, Podkowiński w 1880 roku rozpoczął naukę w Szkole Technicznej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Dwa lata później podjął naukę w Warszawskiej Klasie Rysunkowej kierowanej przez Wojciecha Gersona. Od 1884 współpracował jako ilustrator z czasopismami "Tygodnik Ilustrowany", "Biesiada Literacka", oraz z "Wędrowcem." Dzięki temu mógł rozwijać swoją pasję rysownika dokumentującego rzeczywistość w reporterskim ujęciu.
W 1885 roku Podkowiński podjął decyzję o rozpoczęciu studiów na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Uczęszczał tam również na prywatne zajęcia do profesora Bohdana Willewaldego, specjalizujący się w wielkoformatowym malarstwie batalistycznym. Ze względu na złą sytuację materialną Podkowiński malował na sprzedaż obrazy batalistyczne, a także pracował jako ilustrator czasopisma Wsiemirnaja Illustracja. Brak wystarczających środków do życia oraz pogarszający się stan zdrowia (rozwijająca się choroba płuc) przyczyniły się do decyzji o powrocie do Warszawy. Tu w 1886 roku Podkowiński wynajął wspólnie z Józefem Pankiewiczem pracownię przy ulicy Kruczej. Powrócił również do współpracy z "Tygodnikiem Ilustrowanym", jego ilustracje ukazywały się także na łamach czasopisma "Kłosy".
Wiosną 1889 roku wyjechał do Paryża. Kontakt ze współczesną sztuką francuską znalazł silne odzwierciedlenie w malarstwie Podkowińskiego, który w trakcie rocznego pobytu we Francji był stałym bywalcem aktualnych wystaw i salonów artystycznych. Po powrocie do Warszawy w 1890 roku zaprezentował prace namalowane w Paryżu w Salonie Aleksandra Krywulta. Były to Krajobraz, Latarnik, Jesień, Portret młodego mężczyzny oraz Fragment lasu w Fontainbleau. Dało to przyczynek do dyskusji na łamach warszawskiej prasy o malarstwie impresjonistycznym.
Istotny dla rozwoju malarstwa Podkowińskiego był letni pobyt w Mokrej Wsi - majątku będącym własnością jego znajomego, również malarza Juliana Maszyńskiego oraz znajdującym się nieopodal Chrzesnem. W obu majątkach powstały liczne pejzaże oraz - jak się powszechnie przyjmuje - pierwszy w historii malarstwa polskiego portret malowany w plenerze. Modelką artysty była Wincentyna Karska (siostra Ewy Kotarbińskiej i Stanisławy Maszyńskiej, współwłaścicielek majątków).
W 1892 roku Podkowiński wykonał serię pejzaży miejskich malowanych z okna swojej pracowni na Nowym Świecie. Latem tego roku powstały m.in. Dzieci w ogrodzie, Chłopiec w stawie (Mokra Wieś), W ogrodzie. Swoje prace Podkowiński prezentował na wystawie Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych oraz na Międzynarodowej Wystawie Sztuki w Monachium. Dotknięty narastającą depresją pracował także nad serią Taniec Szkieletów, będącą zwiastunem nurtu symbolistycznego w jego sztuce.
18 marca 1894 roku w Zachęcie otwarto prezentację Szału uniesień. Obraz wzbudził wielkie zainteresowanie wśród współczesnych mu krytyków i publiczności. Powszechną sensacją był akt dewastacji dzieła dokonany przez samego Podkowińskiego, który 24 kwietnia pociął obraz nożem. Artysta nigdy nie wyjaśnił przyczyn swojego zachowania. W tym samym roku pracował nad swoim ostatnim dziełem, symbolistyczną kompozycją Marsz żałobny Chopina. Rozwijająca się gruźlica płuc nie pozwoliła mu na ukończenie obrazu. Zmarł 5 stycznia 1895 roku. Został pochowany na warszawskich Powązkach.
W kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi znajduje się jedna praca Władysława Podkowińskiego - Głowa konia (1892) będąca studium do obrazu Szał uniesień (1894).
Maria Milanowska
