Aleksander Szturman

Aleksander Szturman urodził się 18 kwietnia 1869 roku w Petersburgu (inne źródła podają Warszawę). Dorastał w Warszawie, dokąd przeniosła się jego rodzina, i tu skończył szkołę średnią.  Naukę rysunku rozpoczął w Warszawie, kontynuował w Odessie, a od roku 1890 studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu. Tam poznał między innymi Ferdynanda Ruszczyca i Konrada Krzyżanowskiego. Po ukończeniu studiów w 1895 roku wrócił do Warszawy, kilkakrotnie wystawiał wówczas swoje prace w Zachęcie. Kolejny etap nauki to prywatna szkoła w Monachium, gdzie był w 1898 roku. W latach 1900-1922 uczył rysunku w Petersburgu, Tweri i Penzie, przerywaną licznymi wyjazdami zagranicznymi w latach 1905-1911. Odwiedzał Wielką Brytanie, Francję, Włochy, Belgię, Holandię. Podróże te przełożył na liczne studia malarskie, których przykłady trafiły do kolekcji Muzeum Sztuki.  Uczestniczył w tym czasie w wielu wystawach m.in. w Moskwie, Petersburgu, Kijowie, Rzymie i Monachium.

W 1923 osiedlił się w Polsce, jako pedagog na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie, gdzie pracował do roku 1935. Prowadził zajęcia z martwej natury i pejzażu. W pracowni zastępował Ferdynanda Ruszczyca. W latach 1923-1932 ponownie podróżował po Europie, w tym także po Polsce (m.in. Zakopane i Kazimierz Dolny). Zmarł 12 lutego 1944 roku w Wilnie.

Na jego twórczość, zaliczaną do koloryzmu, wpływ wywarły dzieła impresjonistów i postimpresjonistów, szczególnie cenił obrazy Paula Cézanne’a.  Jego artystyczna spuścizna, około 200 prac, została sprowadzona do Polski przez uczniów i przyjaciół w ramach repatriacji 1945 – 46. Prace miały zostać przekazane do Muzeum Narodowego w Warszawie. Na czas transportu powierzono je opiece innego repatrianta, rzeźbiarza wileńskiego, który osiadł w Łodzi. Rzeźbiarz ten zawłaszczył dzieła Szturmana oraz inne, należące do kolekcji artysty. Przechowywał je w swojej pracowni zdjęte z krosien, powodując ich znaczne zniszczenie. Dopiero interwencja Ministerstwa Kultury i proces sądowy spowodowały, że część zespołu - 120 prac - w 1965 roku została powierzona opiece Muzeum Narodowego w Warszawie, skąd w 1987 roku przekazano je dalej, do Muzeum Podlaskiego w Białymstoku, w zbiorach którego znajdował się już zespół prac artystów szkoły wileńskiej XIX i XX wieku. W latach 2013 - 2015 przeprowadzono ich konserwację, co stało się możliwe dzięki współpracy Muzeum Podlaskiego z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie i finansowemu wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego  w ramach realizacji „Projektu Zatrocze”. Kolejne 43 obrazy Aleksandra Szturmana, 2 Ruszczyca i jeden nieznanego artysty (Portret Aleksandra Szturmana), przyjęte zostały jako depozyt sądowy we wrześniu 1969 do Muzeum Sztuki w Łodzi, a z końcem tego roku 33 z nich stały się własnością Muzeum. 10 zwrócono Prokuraturze Wojewódzkiej dla miasta Łodzi na podstawie pisma Zarządu Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Te prace również przeszły pełną konserwację. Losy pozostałych prac Aleksandra Szturmana pozostają nieznane.

Anna Saciuk-Gąsowska

Literatura:

I. Kołoszyńska, Zespół prac Aleksandra Szturmana w Muzeum Narodowym w Warszawie, „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, Т. XVII, Warszawa 1973, s. 391-422.

Aleksander Szturman (1869-1944). Artysta w podróży, B. Muszyńska (red.), katalog wystawy, Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok 2016.