Leopold Buczkowski. Przebłyski historii, przelotne obrazki, Muzeum Sztuki, Łódź, 29.10.2021-13.02.2022

Widok ogólny wystawy

Sala wystawowa podzielona jest na trzy nawy odgrodzone kolumnadą, która powtórzona jest na kolejnych piętrach. Miejscami kolumny ukryte za ściankami działowymi. Narożnik z prawej strony przy wejściu zaokrąglony. Na łukowatej ścianie prezentowane jest powiększone czarno-białe zdjęcie. Przedstawia scenę z targowiska, konie z wozami, tłum ludzi. Z lewej strony napis w dwóch językach po polsku i po angielsku: „Karabin maszynowy rozerwał wszystkie stosunki między faktami. […] Jest czymś, co sprawia, że między rzeczami zachodzą nieprzeliczone stosunki i porządki.” Podpisano: Leopold Buczkowski, "Pierwsza świetność".

W środkowej nawie prawa ściana zatytułowana jest „Podole”. Na ścianie po prawej wiszą liczne fotografie i rysunki dokumentujące pobyt artysty na Podolu. Pochodzą głównie z lat 30. Prace wykonane ołówkiem ujawniają potrzebę artysty dokumentowania rzeczywistości. Zdjęcia mają charakter etnograficzny. Prezentują zwyczaje i zajęcia wieloetnicznej i wielokulturowej społeczności Podola. Postaci nie są upozowane, kadry sugerują fotografowanie z ukrycia. Zrobione są przez osobę, będącą częścią tej społeczności, nie obserwatora z zewnątrz. Są również gabloty ze szkicownikami artysty oraz pierwszym powojennym wydaniem „Wertepów”.

Lewa ściana podzielona na dwie części. Pierwsza dotyczy tematu wojny, są tam rysunki artysty z tego okresu oraz gabloty z rękopisami, maszynopisami i pierwszymi wydaniami książek Buczkowskiego. Prace są realistyczne, ale pojawiają się deformacje (zniekształcenia, powiększenia niektórych części ciała), które wzmacniały ekspresje. Rysunki z tego okresu ukazują atmosferę grozy i militarną opresję. Brutalną przemoc zautomatyzowanych żołnierzy wobec ludności cywilnej.

Druga część poświęcona jest pracom abstrakcyjnym. Na ścianie wisi instalacja ponad trzydziestu obrazków małego formatu. Niektóre prace są bardzo fakturowe, miejscami farba nałożona grubo, w innych miejscach widoczne drapania. Część prac ma domontowane listewki, sklejki czy fragmenty płótna. Prace są różnorodne w formacie, pionowe lub poziome prostokąty. Niektóre zbliżone do kwadratów, inne wydłużone. Zasadą większości kompozycji znacznej części prac jest kreślenie linii, które wyznaczają układy kształtów. Przeważnie są to piony i poziomy, rzadko skosy, niekiedy linie są wygięte. Większość abstrakcji łączy kolorystyka – brązów, oranżów, pomarańczy.

Na końcu środkowej nawy podest jest z blisko trzydziestoma drewnianymi rzeźbami. Styl prac przypomina sztukę ludową. Okorowane pniaki są nieznacznie ociosane, wyłaniają się z nich uproszczone twarze. Artysta wykorzystuje kształt drewna przy tworzeniu swoich prac. Oprócz postaci Maryi są również zwierzęta oraz obiekty przypominające instrumenty muzyczne z gryfem i strunami z drutów. Artysta w niektórych rzeźbach łączy drewno z innymi materiałami: drut kolczasty, naboje, gwoździe, fragmenty pasmanterii skórzanej. Jedna z postaci ma włosy z błyszczącej, białej lamety i korale z jarzębiny. Rzęsy to wbite krótkie druciki. Z lewej strony stoi gablota z czarnobiałymi zdjęciami dokumentującymi aranżacje rzeźb w grodzie artysty w Konstancinie.

W prawej nawie prezentowane są prace w dwóch częściach. Po lewo „Inwentarze historii”, na prawo „Fragmenty narracji”. Prezentowana są tu prace z dużego dorobku artysty obejmującym rysunki o charakterze groteskowym i karykaturalnym. Rysunki są liczne, część linearna tuszem, inne to kolorowe akwarele lub gwasze. 

Na końcu prawej nawy telewizor z fragmentami filmów „Wyrazić siebie” z 1985 i „Wieczny wrot” z 1983 o twórczości Leopolda Buczkowskiego w reżyserii Ignacego Szczepańskiego.

W lewej nawie przy ścianie znajduje się gablota z dziennikiem z lat 1943-44 z Powstania na Żoliborzu i rękopis "Grząski sad". Obok rysunek wojenny tuszem z przedstawieniem mężczyzny i kobiety.

W pierwszej części lewej nawy wiszą prace zatytułowane „Osoba i wnętrza”. Po prawej wiszą prace malarskie: portrety, akty we wnętrzu oraz martwe natury. Jedną z prac jest szkicowy portret Wacława Szeleszkiewicza. Mężczyzna uchwycony jest zza sztalugi w trakcie malowania. Kadr prezentuje mężczyznę od pasa. Podobną tematyka prezentuje portret Zygmunta Madejskiego. Praca przedstawia wnętrze pracowni. Przedstawiony mężczyzna jest z nagim torsem i długich spodniach. Stoi przy sztaludze. Po lewej stronie są rysunkowe portrety i autoportret Buczkowskiego.

W głębi trzeciej nawy na ścianie po lewej część zatytułowana „Miejsca”. Po lewo wiszą malowane pejzaże, głównie farby olejne na kartonie nakładane grubo impastami. Na ścianie naprzeciwko blisko pięćdziesiąt ramek z małymi czarnobiałymi zdjęciami. Dokumentują pobyty artysty w Londynie, Paryżu i Wiedniu. Podobnie jak zdjęcia z Podola fotografie są robione z ukrycia, nietypowe są ujęcia i perspektywa: czasem z góry, czasem z dołu.

W gablotach prezentowane są notatki rysunkowe z Londynu, Paryża, Warszawy i Zakopanego. Prace prezentują przechodniów, charakterystyczne pomniki, kolumnę Zygmunta, ruiny Zamku Królewskiego, pejzaż górki, a także fragmenty rzeźb wraz z publicznością w Tate Gallery.

Autorka: Katarzyna Mądrzycka-Adamczyk

Konsultacja: Magdalena Rutkowska